عرض دال است بر آن حقيقت كه او عارض غيرى است و نه معنى رسم او پس هر يكى از اجناسى كه عرض لازم آن اجناس است جنس عالى است چه دال بر آن حقيقت و ذات است و هيچ ذاتى نيست كه ميان همه مشترك باشد و بجاى جنس بود همه را و اين است بيان آنچه گفته شد فصل چهارم در تعريف كميت و بيان انواع و اقسام او كميت و مقدار در لغت دو لفظ مترادفند دال بر آنچه لذاته قابل مساوات و لا مساوات باشند بتطبيق وهمى يا وجودى و لا مساوات تفاوت بود و بيان اين رسم آنست كه چيزهائى هست كه قابل مساوات و لا مساوات است مانند سطوح و اجسام كه ممكن باشد كه گويند بعضى مساوى بعضى است و بعضى مساوى بعضى نيست بلك بزرگتر است يا خردتر و چيزهائى هست كه قابل مساوات و لا مساوات نباشند مانند جواهر مفارقه كه نتوان گفت كه نفسى مساوى نفسى است يا بزرگتر يا خردتر از اوست و آنچه قابل مساوات و لا مساوات باشد هم دو گونه بود بعضى بود كه لذاته قابل مساوات و لا مساوات باشد و بعضى باشد كه لغيره بود مثلا چون گويند اين زمين مساوى آن زمين است اگر از علت آن پرسند كه چرا چنين است گويند بسبب آنك اين ده ذراع است و آن ده ذراع و يا چون گويند اين جامه درازتر است از آن جامه و اگر از علت پرسند گويند بسبب آنك اين ده ذراع است و آن هشت ذراع سبب مساوات زمينها مساوات ده ذراع و ده ذراع نهاده باشند و سبب تفاوت جامها تفاوت ده ذراع و هشت ذراع پس زمين و جامه قابل مساوات و تفاوت نه بذات خودند بل بسبب آنك ممسوحند بذراعهائى معدود و اگر گويند چرا ده مساوى ده است و بيشتر از هشت گويند بسبب آنك آنجا دو ده اند و اينجا ده و هشت

39