معنى جملهء العلماء ورثة الانبياء كه در اين روايت آورده شده معلوم شود . در اينجا چند بحث است :
1 مراد از « العلماء » چه كسانى هستند ؟ آيا علماء امت است يا اين كه ائمه ( ع ) مقصود مىباشند ؟ بعضى احتمال داده‌اند كه مراد ائمه عليهم السلام باشد . [1] ليكن ظاهر اينست كه مراد علماء امت باشد ، و خود حديث حكايت مىكند كه مقصود ائمه ( ع ) نيست . زيرا وضع مناقبى كه در بارهء ائمه ( ع ) وارد شده غير از اين است . اين جملات كه انبياء احاديثى از خود به ارث گذاشته‌اند و هر كس آن را اخذ كند حظ وافرى برده . . نمىتواند تعريف ائمه ( ع ) باشد اين جملات شاهد بر اين است كه مراد علماء امت است . همچنين در روايت . ابى البخترى . بعد از جملهء . العلماء ورثة الانبياء . مىفرمايد : . فانظروا علمكم هذا عمن تأخذونه . كه ظاهرا مىخواهد بفرمايد علماء ورثهء انبياء هستند منتهى بايد توجه داشته باشند كه علمشان را از چه كسى بايد بگيرند تا بتوانند ورثهء انبياء باشند . اين كه بگوئيم مراد اينست كه ائمه ورثهء انبياء هستند و مردم بايد علم را از ائمه كسب كنند خلاف ظاهر است . هر كس رواياتى را كه در بارهء ائمه عليهم السلام وارد شده ملاحظه كند و موقعيت آن حضرات را نزد رسول الله ( ص ) بداند متوجه مىشود كه مراد از اين روايت ائمه نيستند بلكه علماء امتند . چنان كه امثال اين مناقب براى علماء در روايات بسيارى وارد شده ، مانند : . علماءُ أُمَّتى كسائرِ أنبياءِ قَبْلى و علماءُ أُمَّتى كَأَنبياءِ بَنِى إسرائيل [2] در هر صورت اين ، ظاهر است كه مراد علماء امت باشد .
2 . ممكن است گفته شود كه از جملهء . العلماء ورثه الانبياء . به تنهائى نمىتوانيم مطلبى را كه مىخواهيم ( ولايت فقيه ) استفاده كنيم ، زيرا انبياء يك جهت نبوت دارند و آن اينست كه علم را از مبدا اعلى به وحى ، يا الهام و يا به كيفيت ديگر مىگيرند ولى اين حيثيت اقتضاى ولايت بر مردم و مؤمنين را ندارد ، و اگر خداى تعالى حيثيت امامت و ولايت را براى آنان قرار ندهد قهرا اين حيثيت را دارا نيستند و فقط نبى هستند و اگر مامور به تبليغ هم شدند بايد چيزهائى را كه دارند به مردم برسانند . در روايات ما ، بين نبى و رسول فرق گذاشته شده است ، به اين معنى كه « رسول » مأمور به تبليغ است ؛ ولى « نبى »

[1] بلغه الفقيه ، ج 3 ، ص 226 .
[2] بحار الأنوار ، ج 2 ، ص 22 ، « كتاب العلم » باب 8 ، حديث 67 .

98