و البته ما هم آن مورد را خارج مىكنيم . همانطور كه قبلا عرض كردم موضوع ولايت فقيه چيز تازه‌اى نيست كه ما آورده باشيم بلكه اين مسأله از اول مورد بحث بوده است . حكم مرحوم ميرزاى شيرازى [1] در حرمت تنباكو چون حكم حكومتى بود براى فقيه ديگر هم واجب الاتباع بود و همهء علماء بزرگ ايران جز چند نفر از اين حكم متابعت كردند . [2] حكم قضائى نبود كه بين چند نفر سر موضوعى اختلاف شده باشد و ايشان روى تشخيص خود قضاوت كرده باشند . روى مصالح مسلمين و به عنوان ثانوى [3] اين حكم حكومتى را صادر فرمودند و تا عنوان وجود داشت اين حكم نيز بود ، و با رفتن عنوان ، حكم هم برداشته شد .
مرحوم ميرزا محمد تقى شيرازى [4] كه حكم جهاد دادند البته اسم آن دفاع بود و همهء

[1] ميرزا حسن ( يا محمد حسن ) بن محمود حسينى شيرازى ( 1230 - 1312 ه . ق . ) فقيه ، اصولى و رئيس اماميه در عصر خود . نخست در شيراز و اصفهان به تحصيل پرداخت و در نجف از شيخ انصارى بهره فراوان برد و 22 سال به درس اصول و فقه وى حار گرديد . پس از فوت شيخ ، به عنوان مراجع شيعيان انتخاب گشت . ماجراى معروف تنباكو كه در سال درگذشت وى اتفاق افتاد و منجر به ترك استعمال توتون توسط ميليونها ايرانى و متعاقبا لغو قرارداد با طرف انگليسى شد ، نمونه روشنى از اقتدار دينى و بينش سياسى اوست . ميرزا حسين نورى ، آقا را همدانى ، شيخ جعفر كاشف الغطاء ، سيد كاظم يزدى ، شيخ فضل اللَّه نورى و ميرزا حبيب اللَّه خراسانى از شاگردان او بوده‌اند . از آثار اوست : رساله در راع ، رساله در اجتماع امر و نهى و كتابى در طهارت تا مبحث وضو .
[2] تاريخ بيدارى ايرانيان ، ناظم الاسلام كرمانى ، ج 1 ، ص 14 ؛ حيات يحيى ، يحيى دولتآبادى آبادى ، ج 1 ، ص 109 ؛ تحريم تنباكو ، ابراهيم تيمورى ، ص 119 ؛ تحريم تنباكو در ايران ، نيكى ر كدى ، ترجمه : شاهرخ قائم مقامى ، ص 118 .
[3] عناوينى ( اعم از افعال و ذوات ) كه حكم شرعى بدان تعلق مىگيرد . دو صورت دارد : صورت اول ، عنوان يا موضوع غير مقيد است ( به قيودى چون اضطرار و ) ؛ در اين صورت حكمى كه براى آن قرار داده مىشود « حكم اولى » نام دارد . صورت دوم عنوان يا موضوع مقيد است ( به قيودى مانند اضطرار ، اكراه ، حرج ، ضرر و فساد ) كه در اين صورت حكمى كه به آن تعلق مىگيرد « حكم ثانوى » نام دارد . مثلًا خوردن گوشت مردار به عنوان اولى حرام است ، ولى اگر شخصى به خوردن آن مضطر گرديد ، به ميزان سد جوع ، خوردن آن جايز مىگردد . يا خريد و فروش تنباكو و استعمال آن به عنوان اولى حلال و جايز است و چون موجب ضرر و فساد و غلبه كفار بر مسلمين شود ، حليت آن ساقط مىشود .
[4] ميرزا محمد تقى بن محب على شيرازى حائرى ( 1338 ه . ق . ) پس از تكميل دروس مقدماتى به سامرا رفت و به درس ميرزاى شيرازى ( بزرگ ) حاضر گرديد و در شمار بهترين شاگردان وى درآمد . پس از ميرزا در سامرا مقام مرجعيت يافت و بعد از سيد محمد كاظم يزدى رياست شيعه را عهده دار گرديد . با فتوايى مشهور در عراق اعلان جهاد داد و مردم را به مبارزه بر ضد دولت انگليسى كه به عراق دست انداخته بود ، دعوت كرد . از وى آثارى علمى برجاى مانده كه از جمله آنهاست رسالاتى در علم اصول ، حاشيه بر مكاسب . اشعارى نيز به فارسى از وى به جاى مانده كه در مدح و مراثى اهل بيت سروده است .

124