سلار بن عبد العزيز ديلمى ( م 448 ) ، نگارنده كتاب المراسم العلوية والاحكام النبوية قاضى عبد العزيز بن براج ( م 481 ) ، نگارنده كتابهاى المهذب والجواهر و شرح جمل العلم والعمل .
أبو الحسن محمد بن محمد البصروى ، شاگرد مرتضى و نگارنده كتاب المفيد في التكليف أبو الفتح محمد بن علي كراجكى ( م 449 ) .
4 - مكتب شيخ الطائفة :
در مكتب متكلمان چنان كه ديديم أساس فقه ظواهر قرآني و أحاديث مسلم و مشهور بود و به روايات مذهبي به خودى خود به صورت منبع فقه نظر نمى شد .
شيخ الطائفة محمد بن حسن طوسي ( م 460 ) كوشيد با حفظ شكل تعقلى و تحليلي فقه ، اعتبار اين گونه أحاديث رامنهاى قرائن و شواهد خارجي بر صحت بازگرداند [215] . أو در اين كار توفيق يافت و أساس نوينى براي فقه شيعي گذارد كه با شيوه‌هاى پيشين به كلى فرق داشت .
مكتب شيخ الطائفة در واقع حاصل تركيب عناصر قوام دهنده مكتب متكلمان و مكتب أهل الحديث بود . أو با تأليفات فقهى متعدد خود آفاق تازه اى را به روى فقه شيعي گشود . فقه تفريعى از راه يافتن صور و اشكال گوناگون يك مسأله با كتاب المبسوط أو ، وفقه تطبيقي از راه مقايسه ميان مكتب هاى مختلف فقهى اسلامى با كتاب الخلاف وى در فقه شيعي راه يافت . شالوده اين دو كتاب از متون سنى گرفته شده و بدين وسيله بخشي مهم از معارف حقوقى سنى به فقه شيعي انتقال يافته و موجب رشد و شكوفايى بيشتر آن گرديده است . در واقع فقه شيعي در مكتب شيخ الطائفة از ميراث فرهنگى فقهى سنى كه در قرون أولية روى آن بسيار كار شده بود تغذيه كرد وبسط و توسعه يافت .
اين موضوع چهره فقه شيعي را به طور كلى دگرگون ساخت و عمدتا موجب پيشرفت و تحول و تكامل آن گرديد هر چند مفاهيمى غير شيعي را نيز داخل فقه شيعي نمود كه با مباني سنتي آن نا همگون بود . شيخ در اين دو اثر ، همه جا نظر خود را بر پايه مباني فقه شيعي به شالوده سنى كتاب افزوده كه بيشتر شكل تحشيه به خود گرفته و گاهى نتوانسته است درست در متن فقه أو هضم و جذب شود . اين روش نوعي آشفتگى و نامنظمى و عدم انسجام در ميراث فقهى شيخ الطائفة پديد آورده كه بعدها به وسيله محقق حلى اصلاح گرديده است .

[215] بحث اخبار آحاد در عدة الأصول وى : 25 - 63 ديده شود .

49