شيخ در فقه سنتي شيعي كتاب النهاية را نوشت كه تا چند قرن مهمترين متن فقهى شيعي به شمار مى رفت . جز آن كتاب الجمل والعقود و برخى آثار و رسائل فقهى ديگر از وى برجاى مانده است . تدوين دو مجموعه حديثي تهذيب الأحكام واستبصار و روش هاى أو در جمع ميان أحاديث متعارض و در برداشت هاى فقهى برروند تكاملى فقه شيعي تأثير گذارده است .
مكتب شيخ الطائفة به عنوان يك دوره دير پاى فقهى سه قرن تمام به خوبى پاييد و بر جامعه حقوقى و محيط علمي شيعه حكمفرما بود . جز آن كه در طول اين سه قرن سه مرحله مختلف بر آن گذشته است اين چنين :
1 . پيروان شيخ - از زمان حيات شيخ الطائفة تا يك قرن پس از مرگ أو دوره شاگردان و پيروان اوست . در اين يك قرن تمامى كساني كه برمسند فقاهت نشستند و به تأليف و تدريس حقوق شيعي پرداختند جز نقل گفتار شيخ و شرح آن هيچ كار جديدى نياوردند . گويا شخصيت شيخ چنان بر مراكز علمي شيعي سايه افكنده بود كه كسى را ياراى ابداع و ابتكار يا پيشنهاد طرحى جديد و نظري نو نبود . از اين رو فقهاء اين دوره را مقلده مى گويند كه مقصود تقليد آنان از روش شيخ ، و تبعيت و پيروى كامل ايشان از آراء و انظار اوست [216] . سديد الدين حمصى دانشمند مشهور شيعي در پايان قرن ششم مى گويد پس از شيخ ، شيعه هيچ فقيه مفتى و صاحب نظري نداشته و همه فقهاى شيعي حاكى و بيان كننده نظرات شيخ مى باشند [217] .
مشهورترين فقهاء اين دوره كه نام وآثار آنان در مآخذ فقهى نقل مى گردد عبارتند از :
أبو علي حسن بن محمد بن حسن طوسي ، فرزند شيخ ( در گذشته پس از 515 ) نگارنده شرح نهاية والمرشد إلى سبيل التعبد .
نظام الدين سليمان بن حسن صهرشتى شاگرد شپخ ونگارنده اصباح الشيعة بمصباح الشريعة علاء الدين علي بن حسن حلبى نگارنده إشارة السبق إلى معرفة الحق .
أبو علي فضل بن حسن امين الاسلام طبرسى ( م 548 ) نگارنده المنتخب من مسائل الخلاف عماد الدين محمد بن علي بن حمزه طوسي ( در گذشته پس از 566 ) نگارنده الوسيلة إلى نيل الفضيلة قطب الدين سعيد بن هبة الله راوندى ( م 573 ) نگارنده فقه القرآن و چند شرح بر نهاية قطب الدين محمد بن حسين كيدرى بيهقى ( زنده در 576 ) نگارنده الاصباح .

[216] ببينيد كشف القناع : 442 .
[217] كشف المحجه سيد بن طاووس : 127 / وصول الاخبار حسين بن عبد الصمد عاملي : 33 / معالم الدين ، ص 179 در پايان مبحث اجماع / أبو القاسم بن حسن يزدى 1 : 20 / روضات الجنات 7 : 161 .

50