در هر صورت به شرحي كه ديديم كار تدوين و ترتيب مستقل مجموعه فقه شيعي ، و جدا كردن آن به صورت دانشى كاملا مجزا و ممتاز از حديث ، براي نخستين بار در اين دوره و به وسيله اين دو دانشمند انجام گرفت [179] .
( ج ) مكتب واسطه - در همين دوره قشرى از فقيهان صاحب فتوى [180] در مراكز علمي شيعه بوده اند كه گرچه با اجتهاد دقيق به سبك مكتب قديمين آشنا نبوده وفقه را به صورت كاملا مستقل از متون روايت ، ، و بر أساس تحليلات دقيق حقوقى تلقى نمى كرده اند ليكن از روش محافظه كارانه ومقلدانه و سنت گراى أهل الحديث نيز پيروى نمى نموده و در مسائل فقهى به نظر و اجتهاد قائل بوده اند و به اختصار از مكتبى متوسط ميان دو گرايش ذكر شده فوق پيروى مى كرده اند .
اجتهاد در اين مكتب به شكل استخراج احكام جزئي تر از قواعد عمومى حديثي ، يا انتخاب يكى از دو طرف يا چند طرف در مورد تعارض اخبار با يكديگر انجام مى گرفت . روشن است كه تصميم گيرى ها در اين مورد همواره با يكديگر برابر نبود و همين مطلب به اين مكتب فقهى نوعي تحرك ملايم و معتدل مى بخشيد كه گاه در مورد برخى از مسائل مورد ابتلا ، شديدتر وجدى ترى مى شد . مسائل عدد در مورد ماه رمضان ( يعنى اين بحث كه آيا تعداد روزهاى ماه رمضان مانند همه ماه ها تابع شرائط نجومى است يا داراى يك ميزان ثابت و تغيير پذير است ) از جمله اين مسائل بود كه دانشمندان اين مكتب در موضوع آن اختلاف نظر داشتند و رسائل متعددى در رد يكديگر و انتقاد از نظر مخالف خود پرداخته اند [181] .
مهم ترين شخصيت هاى اين گرايش متوسط كه از آراء آنان در برخى متون فقهى جابه جا ياد شده است عبارتند از :
1 - علي بن بابويه قمى ( م 329 ) .
2 - أبو الفضل محمد بن أحمد الصابوني الجعفي ، صاحب الفاخر ( نيمه أول قرن چهارم ) .
3 - جعفر بن محمد بن قولويه قمى ( م 369 ) .
4 - محمد بن أحمد بن داود بن علي قمى ( م 368 ) .

[179] بحر العلوم 2 : 218 . نيز ديده شود المسائل السرويه مفيد : 222 .
[180] المعتبر محقق حلى : 7 / هداية الطالبين صاحب مدارك : 4 پ .
[181] ببينيد به خصوص اقبال سيد بن طاووس : 6 . نيز كشف القناع : 139 وذريعه 5 : 236 - 238 .

44