گروهى كه روايات را با أصول درست علم رجال و علم حديث نقادى مىنمودند و هر روايتي را با هر كيفيت و وضع نمى پذيرفتند و به روايات وارده در مسائل فقهى احاطه و اطلاع داشتند و چه بسا قواعد و ضوابط أصول فقه را در مورد حالات مختلف أدله ، ولو به صورت ساده آن مى دانستند [124] ، و حتى قسمتى از اين ضوابط را كه در روايات راهنمايى شده است عملا به كار مى بستند [125] . با اين همه به رعايت شيوه محافظه كارانه و سنت گراى خود هرگز به فكر جدا كردن فقه از حديث ، و تدوين و ترتيب كتاب هاى فقهى مستقل بر نيامدند و از نوشتن مطالب فقهى با عباراتى جز نص عبارات روايات مذهبي هراس و وحشت داشتند [126] . نوشته هاى فقهى اين گروه از محدثان مجموعه اى از متون روايات بود كه به ترتيب موضوعي دسته بندى شده ، و گاه أسانيد روايات نيز حذف گرديده بود [127] . محدثانى چون محمد بن يعقوب كلينى ( م 329 ) ، محمد بن الحسن بن أحمد بن الوليد ( م 343 ) و محمد بن علي بن بابويه قمى - صدوق ( م 381 ) از اين گروه بوده اند [128] .
گروه ديگر طرفدار پيروى بي قيد و شرط از أحاديث بوده و با مباني أصول فقه و قواعد جرح و تعديل حديثي يك سر بيگانه ، و از قوانين استدلال و آداب بحث به كلى بي اطلاع بوده اند [129] .
تمايلات افراطى اين گروه در جانبدارى از أحاديث ، همطراز گرايش افراطى حشويه در مذهب سنى بود كه از گرايش أصحاب الحديث در همان مذهب افراطى تر ، انحرافى تر و خشك‌تر بود [130] هر چند در تأليفات متكلمان شيعي قرن هاى چهارم و پنجم و ششم اصطلاحاتى از قبيل حشويه [131] و ومقلده [132] در كنار اصطلاحاتى چون أصحاب الحديث [133] واخباريه [134] بر تمامى هواداران گرايش

[124] عده شيخ : 248 .
[125] كشف القناع : 207 - 214 / تونى ، رسالة في صلاة الجمعة : 97 .
[126] مبسوط شيخ 1 : 2 .
[127] از باب نمونه مقنع صدوق ( رك : ص 2 همين مأخذ ) .
[128] فهرست شيخ : 135 و 156 و 157 / تسترى ، رسالة في سهو النبي : 9 نيز ببينيد رسائل شيخ النصارى : 87 .
[129] عده شيخ : 248 / كشف القناع : 202 .
[130] افصاح مفيد : 77 / أوائل المقالات همو : 65 / تبصرة العوام رازي : 46 .
[131] المسائل العكبريه مفيد : 59 ر / أوائل المقالات أو : 86 / جواب أهل الحائر همو : 114 / النقض : 3 و 236 و 272 و 285 و 529 . نيز معتبر : 6 و از آنجا در الأصول الأصيلة فيض : 61 .
[132] جواب أهل الحائر : 112 / عده شيخ : 54 .
[133] ومشابهات آن . ببينيد رسالة في الرد على أصحاب العدد مفيد : 124 / أوائل المقالات أو : 80 و 81 و 87 و 88 و 89 و 92 و 101 و 108 و 118 / تصحيح الاعتقاد أو : 186 و 222 / سرويه أو : 222 و 223 / الموصلية الثالثة مرتضى : 40 الف / التبانيات أو : 2 / الطرابلسيات أو : 110 / رسالة في الرد على أصحاب العدد همو : 130 ب / سرائر : 5 و 249 / عده شيخ : 248 / غيبت أو : 3 ( نيز مبسوط از همو 1 : 2 ) .
[134] النقض : 3 و 236 و 272 و 282 و 285 و 458 و 529 و 568 - 569 / علامه ، نهاية الوصول : 200 پ . نيز شهرستانى : =

38