گراتر كه به نقل وتمركز بر أحاديث تكيه داشته و كارى إضافي به صورت اجتهاد متكى بر قرآن و سنت انجام نمى داده است . بندهايى كه از رسائل فقهى فقهاء دوره حضور مانند فضل بن شاذان و يونس بن عبد الرحمن در آثار دوره هاى بعد نقل شده است به خوبى نشان مى دهد كه كار تدوين و تجزيه فقه از حديث ، بر خلاف نظريه متداول ، از أواخر قرن دوم وأوائل سوم آغاز شده بوده است .
در كتابهاى علم رجال حديث شيعه [118] و ساير مآخذ [119] از بسيارى از فقهاء شيعه در قرون نخست و زمان حضور امامان ياد شده است . در فهرست ابن نديم نيز نام و فهرست آثار جمعى از آنان ديده مى شود [120] . آراء وانظار برخى از ايشان و ديگر فقهاء شيعي اين عهد در متون فقهى ادوار بعد نقل گرديده و مورد اعتنا و توجه بوده است [121] .
2 - نخستين قرن غيبت :
در دوره غيبت صغرى ( 260 - 329 ) تا أواخر قرن چهارم سه گرايش گونا گون فقهى در جامعه شيعي وجود داشته است :
[1] أهل الحديث - اين گرايش دنباله رو و استمرار گرايش سنت گراى دوره حضور بوده ، و همت خود را بر جمع آورى أحاديث و ضبط وحفظ آن مصروف مى داشته است . هواداران اين مكتب عموما چنان كه پيش تر ديديم با اجتهاد به صورت يك عمل و كوشش فكرى بر أساس استنباط تعقلى ميانه اى نداشتند و حتى استدلالات عقلي كلامي را كه براي تقويت مذهب و در حمايت از نقطه نظرهاى شيعي به كار مى رفت محكوم مى نمودند [122] . درست حالتي كه در ميان پيروان مكتب أهل الحديث سنى وجود داشت و أحمد بن حنبل - به عنوان مثال - حتى از آن قسم كلام كه در دفاع از اسلام به كار رود نيز نهى مى نمود [123] .
فقهاء مكتب أهل الحديث از رهگذر پيروى از أحاديث به دو گروه تقسيم مى شده اند :

[118] از باب نمونه كشى : 238 و 375 و 556 ( نيز 484 ) فهرست شيخ : 52 / رجال أبو داود : 272 .
[119] به عنوان يك نمونه مفيد ، رسالة في الرد على أصحاب العدد : 128 : نيز ببينيد تأسيس الشيعة سيد حسن صدر : 298 - 302 .
[120] فهرست ابن نديم : 275 - 279 .
[121] نمونه را ببينيد ديباچه معتبر محقق حلى كه مى گويد در آن كتاب آراء پنج تن از فقهاء آن دوره نقل شده است ( ص 7 ) . نيز هداية الطالبين صاحب مدارك : 4 پ . نيز ديباچه ء مقابس الأنوار كاظمى كه از شش تن نام مى برد ( ص 23 ) .
[122] اعتقادات صدوق : 74 . نيز ببينيد تصحيح الاعتقاد مفيد : 169 - 171 / غيبت شيخ : 3 .
[123] ابن الجوزي ، مناقب احمد : 205 دانشمند حنبلي ، ابن قدامه موفق الدين عبد الله بن أحمد جماعيلى مقدسي دمشقي ( م 620 ) رساله اى دارد در تحريم مطالعه كتابهاى كلامي ( ابن العماد ، شذرات الذهب 5 : 90 - 91 ) كه به چاپ رسيده است .

37