گروهى از صحابه امامان در مواردى كه حكم يك مسأله در قرآن و سنت صريحا بيان نشده است به قياس عمل مى نموده اند [107] . در برخى روايات ديگر از عمل آنان بر أساس رأى نيز سخن رفته است [108] .
گروهى از دانشمندترين صحابه امامان كه آراء و اجتهادات دقيقى از آنان در مآخذ فقهى نقل شده است به پيروى از قياس متهم گرديده اند . فضل بن شاذان نيشابورى فقيه و متكلم معروف شيعي و نگارنده كتاب ايضاح ( م 260 ) كه آراء أو در مباحث طلاق وارث و برخى مسائل ديگر از فقه و مباحث عقلي أصول فقه شيعي در دست و مورد توجه است [109] ، يونس بن عبد الرحمن كه نظرات وى در مباحث خلل صلاة و زكات و نكاح وارث فقه نقل شده است [110] ، زرارة بن أعين كوفي [111] ، جميل بن دراج كه دانشمندترين صحابه امام صادق پيشواى ششم شيعه بود [112] ، عبد الله بن بكير كه از فقهاء بزرگ شيعي در قرن دوم است [113] و گروهى ديگر از مشهورترين صحابه از اين جمله اند كه به عنوان عمل به قياس مورد طعن قرار گرفته اند [114] . در حالي كه تقريبا قطعي است كه آنان در فقه پيرو روش استدلالي و تحليلي بوده اند نه پيرو قياس سنى [115] . فتاواى آنان كه بسيارى از موارد آن را مؤلف كشف القناع [116] گرد آورده است خود بهترين دليل بر صحت اين مدعاست .
از مجموع آنچه در اين پنج بند گفته شد روشن گرديد كه در دوره حضور امام دو گونه فقه در جامعه شيعي وجود داشته است . يك جنبش استدلالي و اجتهادي وتعقلى كه در مسائل فقهى با در نظر گرفتن احكام و ضوابط كلى قرآني وحديثى به اجتهاد معتقد بوده [117] ، و يك خط سنت

[107] كتاب درست بن أبي منصور : 165 / برقى ، محاسن 1 : 212 - 215 / كشى : 239 / اختصاص مفيد : 275 / وسائل 18 : 33 و 38 / مستدرك 3 : 176 - 177 قرب الإسناد : 157 / جامع أحاديث الشيعة 1 : 274 - 276 .
[108] محاسن برقى 1 : 212 - 215 كشى : 156 - 157 .
[109] كافى 6 : 93 - 96 ، 7 : 88 - 90 و 95 - 96 و 98 - 99 و 105 - 108 و 116 - 118 و 120 - 121 و 142 و 145 - 146 و 148 - 149 و 161 - 162 و 168 / من لا يحضر 4 : 197 / مقنع صدوق : 170 و 175 - 176 / الفصول المختارة : 123 - 124 / انتصار مرتضى : 286 / مثالب النواصب ابن شهرآشوب : 233 پ - 234 ر / قواعد شهيد : 316 / دروس أو : 263 / جواهر 16 : 90 .
[110] كافى 7 : 83 - 84 و 115 - 116 و 121 - 125 / مقنع : 175 / انتصار مرتضى : 77 - 78 / مختلف علامه 1 : 136 / قواعد شهيد : 325 / دروس أو : 57 / تونى ، رسالة في صلاة الجمعة : 97 .
[111] برخى آراء فقهى أو در كافى 7 : 97 و 100 - 101 .
[112] كشى : 375 .
[113] همان مأخذ : 345 .
[114] من لا يحضر 4 : 197 / مرتضى ، رسالة في ابطال العمل باخبار الآحاد : 142 ب / فتونى ، تنزيه القميين من المطاعن : 44 / بحر العلوم 3 : 215 و 219 / كشف القناع : 83 نيز ببينيد عده شيخ : 51 .
[115] شيخ طوسي نيز گويا بر همين أساس به پيروى از قياس متهم شده است . ببينيد هداية الاخبار حسين بن شهاب الدين كركى ، فصل هشتم .
[116] كشف القناع : 82 - 83 و 198 و 244 از جمله .
[117] در اين مورد به خصوص ببينيد امام خمينى ، رسالة في الاجتهاد والتقليد : 125 - 128 .

36