آمدن بحثهاى حاد ميان أصحاب أئمة گرديد [65] . صحابه بزرگ هر يك براي خود گروهى مستقل داشتند [66] و گاهى هر دسته ، دسته ديگر را كافر مى شمردند [67] و كتابهاى در رد يكديگر و به طرفدارى از گروه هاى متخاصم نوشته اند [68] . جالب است كه گاهى افراد يك گروه در تمامى أصول فكرى جز أصل پذيرفتن امامت أئمة با رهبر و رئيس علمي خود اختلاف نظر پيدا مى كردند [69] .
بسيارى از شيعيانى كه گرد أئمة جمع شده بودند به كار سماع و نقل أحاديث مشغول بوده و از مباحثات و مناظرات كلامي دورى مى جستند و نظر خوشى نسبت به متكلمان شيعي نداشتند [70] .
متكلمان كه مورد تشويق و تحسين امامان بودند آز آزارهاى زبانى اين افراد رنجيده مى شدند و أئمة آنان را تسلى مى دادند [71] ، وبدانان مى گفتند كه بايد با اين گروه مدارا كرد ، چه ، انديشه آنان از درك نكات ظريف و دقيق عاجز است [72] . محدثان قم نيز با متكلمان سخت در ستيز بودند [73] ، و برخى از آنان روايات بسيارى در ذم وطعن دانشمندان و متكلمان مى ساختند و به أئمة نسبت مى دادند [74] . و كتابها در اين مورد تدوين مى نمودند [75] . از طرف ديگر أئمة ، شيعيان خود را به همين متكلمان و كتابهاى آنان ارجاع و راهنمايى مى كردند [76] ، و حتى قميان را به رغم دشمنى محدثان آن شهر ، به دوستى و حرمت نهادن نسبت به متكلمان ترغيب مى نمودند [77] .
كتب رجال حديث شيعي به خصوص رجال كشى پر است از موارد اختلافات عقائدي و

[65] كشى : 279 - 280 / توحيد صدوق : 100 / بحار 3 : 294 و 307 / كشف القناع : 71 - 84 .
[66] كتاب درست بن أبي منصور : 161 .
[67] كشى : 279 - 280 و 498 - 499 / كافى 8 : 285 / وسائل 6 : 385 .
[68] از باب نمونه : رساله هشام در رد مؤمن الطاق ( نجاشي : 338 ) ، رسالة في معنى هشام ويونس ، از علي بن إبراهيم بن هاشم القمي ( نجاشي : 197 ) ورسالة الرد على علي بن إبراهيم بن هاشم في معنى هاشم ويونس ، از سعد بن عبد الله الأشعري ( همان مأخذ : 134 ) .
[69] براي نمونه رجوع شود به فهرست شيخ : 132 ذيل شرح حال أبو جعفر محمد بن الخليل السكاك .
[70] كشى : 279 و 487 - 488 و 496 و 498 - 499 از باب نمونه . نيز ببينيد توحيد صدوق : 458 - 460 / كشف المحجه :
[18] 19 / وسائل 11 : 457 - 459 .
[71] كشى : 498 - 499 .
[72] همان مأخذ : 488 .
[73] أيضا : 489 ( نيز 483 و 506 ) جامع الرواة ، اردبيلى 1 : 459 ، 2 : 357 / أبو علي : 28 .
[74] كشى : 497 و براي نمونه‌هايى از اين روايات همين مأخذ : 491 - 496 و 540 - 544 / برقى ، رجال : 35 / بزنطى ، جامع :
[478]
[75] از باب نمونه كتاب مثالب هشام ويونس از سعد بن عبد الله الأشعري القمي ( نجاشي : 134 ) .
[76] كشى : 483 - 485 و 506 / نجاشي : 344 - 348 .
[77] كشى : 489 .

32