آن حضرت كنند همه در دور آن حضرت بودند و حضرت ناقة را بهر طرف كه مىراندند صحابه متوجّه آن طرف مىشدند حضرت فرمودند كه اى مردمان جاى پاى ناقة من موقف نيست همه اين صحرا موقف است و اشاره به جانب چپ فرمودند بدست مبارك پس مردمان متفرق شدند . و تا اينجا در حديث معاوية است و عبارت ما بعد را بخاطر ندارم كه در حديثي ديگر ديده باشم و البتة صدوق ديده است كه حضرت فرموده‌اند كه عرفات همه محل وقوفست و اگر همين محل پاى ناقة من محل وقوف باشد وفا نخواهد كرد به مردمان ، و ظاهرا نقل بالمعنى كرده است از حديث معاوية و بعد از اين از صحيحه معاوية بن عمار است كه آن چه در عرفات واقع شد همان در مشعر الحرام واقع شد كه مردمان بر دور و كنار شتر آن حضرت هجوم آوردند حضرت فرمودند و بدست اشاره كردند كه همه موقف است هر جا كه خواهيد وقوف كنيد مردمان متفرق شدند بعد از آن كه نماز شام و خفتن را با حضرت به جا آوردند به يك اذان و دو اقامه پس فرمودند كه هر گاه به بيني خللى سدّ آن خلل كن بنفس خود و راحله خود به درستى كه حق سبحانه و تعالى دوست مىدارد كه اين خللها مسدود شود و علما دو معنى [ كرده ظ ] اند اين عبارت را يكى آن كه بحسب ظاهر جمعى كه وقوف مىكنند پهلوى يكديگر بايستند و فرجه ميان نگذارند و اگر كسى فرجه به بيند در ميان وقوف كنندگان خود برود و در آن ميان بايستد مثل صفهاى نماز جماعت و اگر شتران متفرق باشند همه را متّصل به يك ديگر بخوابانند كه فرجه در ميان شتران نيز نباشد كه اگر فرجه به همرسد شيطان در ميان فرجها راه يابد و بعضي نكته را گفته‌اند كه مراد حضرت : شياطين انس است چون هميشه دزدان در آنجا بسيار بوده‌اند و مىباشند و اگر فرجه بيابند در آنجا پنهان مىشوند .
و معنى دويم آن كه خاطر خود را از تفرقه دور كنيد كه اگر گرسنه

203