ايمان كور باشد حضرت فرموده باشد كه تعجب نيست چون حق سبحانه و تعالى أو را كور كرده است از ديدن فضايل حج كه ترك كرده است اگر چه روشن باشد در ديدن ثواب اعمال ايمان و غير آن و قريب به اين است عبارت كافى و بنا بر نسخه شيخ دو احتمال دارد كه كور است در آخرت از ديدن راه بهشت يا در دنيا از ديدن ثواب حج كه راه بهشت است و در عبارت شيخ احتمال أول اظهر است ، و بنا بر كافى و فقيه احتمال دويم اظهر است اگر چه عبارت كافى در حديث موثق از أبو بصير است و در حديث ديگر از أبو بصير روايت كرده است به همين مضمون و اين تعجب در آن نيست و اين حديث معاوية در تفسير آية اظهر است كه حضرت فرمودند كه تارك حج از آن جمله است يعنى بسيار كسى كه محشور شوند كور يك جماعت تاركان حجّند ، و بنا بر حديث محمد بن فضيل ظاهرش آنست كه همين تاركان حج محشور خواهند شد أعمى و ليكن مىبايد كه حمل كنيم بر آن كه أولا آية در شأن ايشان نازل شد و چون لفظش عامست شامل هر تارك حقي هست چنان كه أحاديث معتبره وارد شده است كه در شأن مخالفان مذهب حق نازل شده است ، و در حسن كالصحيح منقولست كه در شأن عبد الله بن عباس و پدرش نازل شده است ( و روى صفوان بن يحيى عن ذريح المحاربيّ عن أبي عبد الله صلوات الله عليه قال من مات و لم يحجّ حجّة الاسلام و لم يمنعه من ذلك حاجة تجحف أو مرض لا يطيق فيه الحجّ أو سلطان يمنعه فليمت يهوديّا أو نصرانيّا ) ( 1 ) و منقولست در حسن كالصحيح و به بيست و چهار سند صحيح ديگر از صدوق و أسانيد صحيحه ديگر از كلينى و غيره حتى عامه نيز در صحاح

154