به ابو حنيفه مىفرمايند كه اى ابو حنيفه شنيده‌ام كه تو قياس مىكنى ؟ و مىخواهى علتهاى احكام الهى را به عقل خود بيابى بگو كه چرا حق سبحانه و تعالى در سر تو چهار آب قرار داده است يكى را شيرين كرده است و آن آب دهان است و آب چشم را شور كرده است و آب بينى را بىمزه كرده است و آب گوش را تلخ كرده است ابو حنيفه گفت نمىدانم .
ابن ابى ليلى عرض نمود كه يا ابن رسول الله شما بفرماييد حضرت فرمودند كه خبر داد مرا پدرم از پدرش از جدش از رسول خدا صلى الله عليه و آله كه حق سبحانه و تعالى آب دهان را شيرين كرده تا لذت غذاها را با آن بيابد و مدد كند لقمه خشك را تا تر شود و فرو رود ، و چون حق سبحانه و تعالى چشمها را از پيه آفريده و پيه كه مىماند مىگندد و اگر نمكش به پاشند نمىگندد پس آب چشم را شور كرده است تا حفظ آن پيه چشم كند و آب دماغ را سرد گردانيده تا هوائى كه بنفس او را بكشد سرد شود و حفظ مغز سر كند و اگر اين نباشد مغز سر بگدازد و به زير آيد و آب گوش را تلخ گردانيده است تا اگر كرمى خواهد كه بسر رود هر گاه به آب تلخ مىرسد مىميرد و بالا نمىرود .
و مسايل بسيار از او پرسيدند و او جواب هيچ يك را نداد پس حضرت فرمودند كه زنهار قياس مكن كه اول كسى كه قياس كرد شيطان بود به اين نحو كه گفت اصل من از آتش است و اصل آدم از خاك و آتش بهتر است از خاك پس مىبايد كه فرع آتش كه منم نيز بهتر باشد و حال آن كه شيطان غلط كرد از وجوه بسيار يكى آن كه آدم به اعتبار روح مجردى كه در بدن او جا داده بودند زيادتى داشت نه بواسطه بدن مع هذا بوجوه بسيار خاك بهتر از آتش است .
ديگر حضرت فرمودند كه نماز بهتر است يا روزه ابو حنيفه گفت نماز حضرت فرمودند كه مناسب عقل تو مىبايست كه حايض نماز را قضا كند كه بهتر است حاصل آن كه عقل مستقل نيست پس حضرت فرمودند كه اى نعمان

634