واقع شده است آنست كه گوييا احتمال اين نمىداده‌اند كه كسى وضو و نماز را ريا كند چه همه كس مىكنند و كارى نيست كه عاقلى از براى غير خدا بفعل آورد بخلاف زيارت مؤمن كه غالب آنست كه در آنجا مطالب بسيار مىباشد فرموده‌اند كه اگر از جهة رضاى الهى است ثواب هست و الا فلا .
ديگر بدان كه هر عملى را كه آن را بنحو خاصى بفعل بايد آوردن مثل وضو كه مىبايد اول رو شسته شود ، و ديگر دست راست ، ديگر دست چپ بعنوان خاصى كه ظاهر است اين قسم عملى عبادتست و عقل در آن مستقل نيست مىبايد كه از جهة رضاى الهى بفعل آورند .
اما مانند ازاله نجاسات كه غرض از آن همين است كه نجاست نباشد خواه آن جامه را بيندازند و جامه پاك به پوشند و خواه نجاست را به مقراض ببرند و دور اندازند ، و خواه ديگرى ازاله كند ، و خواه در آب مغصوب ازاله كنند همه صحيح است اين را عبادت نمىگويند و در آنجا نيت در كار نيست بلى اگر كسى آن را از براى رضاى الهى بفعل آورد مثاب خواهد بود و وضو و غسل و تيمم از بابت اولند كه هر يك را شرايط بسيار هست و كيفيت خاص كه اگر به آن نحو واقع نشود باطل است .
و علما ضابطه قرار داده‌اند كه هر چه فعل است يا ترك مانند فعل است نيت در آن لازم است ، و ترك كالفعل مانند صوم و احرامست كه اينها ترك چيزى چند است اما چون كف نفس هست بمنزله فعل است ، و آن چه تركست مثل ترك جميع محرمات چون غرض الهى آنست كه بفعل نيايد همين كه نكردى معاقب نيستى .
اما ثواب وقتى مىدهند كه غرض از ترك آن رضاى الهى باشد مگر خصوص شراب كه احاديث در آن وارده شده است كه اگر كسى آن را ترك كند بواسطه حفظ عرض ، يا بواسطه آن كه خوردنش به آن شخص ضرر رساند ، يا

372