الوان متناسبه و در رؤيت سبزه و آب روان لذتى حاصل مىشود [1] و سلطان المحقّقين و برهان المدقّقين نصير الملَّة و الدين در شرح اشارات در مقام العارفين مىفرمايد كه مراتب عرفان را قطع نظر از ربط به اصطلاح اين طايفه ، مناسبت ذاتى بايد ، چنانچه اگر كسى موزون نباشد به تعليم ، موزون نمىتواند شد .
[ اقسام سماع حرام ] و نيز از فضلا و عرفاى سابق منقول است در كتب معتبرهء ايشان كه سماعِ مباح به يكى از پنج سبب حرام مىشود ، هر چند شخص از اهل سماع باشد .
سبب اوّل : آنكه صوت از زنى بشنود يا پسرى كه مظنّهء شهوت باشد ، هر چند دل مستغرق حق باشد ؛ امّا چون شهوت در اصل آفرينش ، خصوص در مرد ، نسبت به زن و نسبت به صورتى نيكو ، شيطانْ معاون است و ظنّ قوى بر حركت شهوت مىشود ؛ و همچنين در باب كودكى كه محلّ فتنه باشد ، امّا اگر اين مظنّه نباشد ، مباح خواهد بود .
سبب دوم : آنكه با سرود ، آلتِ ساز باشد .
مثل رباب و بربط و چنگ و امثال آن ؛ اما در عروسى اباحهء دف در كتب اربعهء احاديث واقع شده ؛ امّا طبل حاجيان و غازيان قصورى ندارد و مقارنتش سبب حرمت سماع صوت حسن نمىشود . [2] سبب سوم : آنكه در سرود ، فُحش يا هجو يا طعن مؤمنى و امثال اينها بوده باشد ؛

[1] الف و ب : < شعر > نصيبى نيست اكْمَه را ز الوان اگر صد ره بگويى نقل و برهان سفيد و سرخ و زرد و سبز و كاهى نباشد پيش اكْمَه جز سياهى ببين تا كور مادر زاد بد حال كجا روشن شود از كحلِ كحّال < / شعر >
[2] الف و ب : دانستى كه در احاديث ، غناى غير محرّم به صوت حَسَن ، تعبير شده ( منه ) .

484