و اينكه جاهل در مسايل نماز معذور نيست مگر در قصر و اتمام ؛ و جهر و اخفات مخصوص است به نماز ، امّا در احكام حج مثلًا بسيارى جاهل به آن احكام معذور است چنانچه سؤال كردند كه فلان فعل و مناسك ندانست و ترك نمود يا تقديم و تأخير كرد . معصوم فرمودند : قصورى ندارد هر كس يكى از دو موقف كه وقوف عرفات يا وقوف مشعَر دريافت ، حجّش صحيح است . [1] كما قال : « مَنْ أدْرَكَ مَوْقِفاً فَقَدْ أدْرَكَ الحَجّ » . [2] اگر كسى گويد : فرقهء اولى را دليل بر حرمت غنا از قرآن هست به خلاف فرقهء ثانيه و اين رجحانى است عظيم .
جواب اولًا اينكه : حقيقتاً به حديث عايد مىشود . چه ، معصوم تفسير به غنا كردند . و ثانياً آنكه : آيهء كريمه دليل فرقهء ثانيه مىشود كه هر چه لهو و قول زور است ، غناست . نه آنچه حقايق و معارف و مواعظ و نصايح و فضايل و اخلاق باشد و آنچه به خدا بنده را نزديك كند .
اگر كسى گويد كه : تجويز صوت حسن در خواندن قرآن و مراثى

[1] تهذيب ، ج 5 ، ص 5 ، ح 13 . « معاوية بن عمّار قال قلت لأبي عبد الله عليه السلام : مملوك اعتق يوم عرفة قال : إذا أدرك أحد الموقفين فقد أدرك الحج » . استبصار ، ج 2 ، ص 148 ، ح 7 ؛ فقيه ، ج 2 ، ص 211 ، ح 2183 .
[2] در نسخهء الف پس از حديث فوق بر روى 11 سطر قلم كشيده شده و در حاشيه نوشته شده « بيانى است كه دخل به مسألهء علم ندارد » ؛ امّا در نسخهء ب قسمتى از عبارت به گونهء ديگرى ضبط شده كه ظاهراً با متن قلم كشيده شده در نسخهء الف اندكى تفاوت دارد ، عبارت نسخهء « ب » در چاپ قبلى مقامات السالكين آمده است .

440