به اين معنا حرام نيست به حديث « رجّع صوتك بالقرآن » . [1] و شك نيست كه ترجيع صوت حسن ، منفكّ از اطراب نيست ، به دليل آنكه شتر به طرب در مىآيد چه جاى انسان ، پس هر غنا حرام نشد يعنى آن غنايى كه ترجيع صوت مطرب باشد و مقارن معصيتى نباشد كه آن را در عرف غنا نمىگويند و حرام نيست .
اگر كسى گويد : هرگاه ترجيع و اطراب هر دو باشد ، به اتفاق حرام است . حتى جماعتى كه غنا آن را دانند كه در عرف غنا نامند . آرى اين جماعت وقتى كه در عرف صوتى را غنا گويند ، هر چند ترجيع و اطراب با او نباشد هم غنا مىدانند ، و الَّا در صورت حصول هر دو صفت ، هيچ كس نزاع در حرمت ندارد .
جواب آنكه : فرقهء ثانيه كه مناط غنا را عرف دانند و مقارنت معصيت ، اعتبار كنند ديگر اعتبار ترجيع و اطراب نمىكنند ؛ بلكه مىگويند كه صوت حسن با حزن از ترجيع و اطراب خالى نيست . پس اگر مقارن معصيت است و در عرف آن را غنا مىگويند حرام است و اگر چنين نيست حرام نيست . و لهذا سقّايان در زير بار گران ، صوتِ حسنِ معصوم صلوات الله عليه را گوش مىكردند و مع هذا چنين صوتى غنا نيست . چه ، در عرف آن را غنا نمىگويند ؛ و اگر غنا باشد دليل است بر آن كه غنا در قرآن جايز است ، زيرا كه اگر جايز نبود معصوم نمىكردند .
اگر گويى كه : شايد ترجيع و اطراب نداشته باشد . جواب آنكه : حُسن صوت حزين كه استماع آن آدمى را خوش آيد ، بى اطراب نيست و از اين جهت است كه شتر را به طرب مىآورد . و بنا بر اين كه

[1] در كافى ، ج 2 ، ص 451 ، ح 13 ، « رَجِّعْ بالقُرآنْ صوتك » ضبط شده است .

426