اسلام و يهود و مسيحيت و آيين زرتشت و صابئان ، اتفاق نظر دارند . تفاوتى كه ما بين دو نظام حقوقى وجود دارد اين است كه در حقوق بشر از ديدگاه غرب ، آزادىهاى مزبور - اعم از قلم و بيان و عقيده و مذهب و غير ذلك - بدون هيچ قيدى عموميت دارد ، در صورتى كه در حقوق بشر از ديدگاه اسلام عموميت آزادى امور مزبور بدون حد و مرز نيست . چنانكه در مبحث تفاوتها بيان خواهيم كرد - اين حق آزادى - مشروط است .
4 - آزادى انديشه و هر گونه فعاليتهاى فكرى غير مضر به حال خود متفكر و جامعه ، در هر دو نظام ، حق مسلم است .
تفاوتهاى دو نظام حقوق بشر از ديدگاه اسلام و غرب 1 - بدان جهت كه انسانها علاوه بر مسئوليت در ساختن سر نوشت تكاملى خود از ديدگاه اسلام ، مسئول حقوق ثابت شدهء جامعه خود نيز هستند ، لذا هيچ كس نبايد از آزادى قلم و بيان و ابراز عقيده و مذهب بدون هيچ قيد و شرطى استفاده كند و موجبات اختلال در زندگى مطلوب مردم جامعه را فراهم آورد .
همان گونه كه در مباحث فلسفهء آزادى ( مندرج در كتاب تحقيق در بارهء دو نظام جهانى حقوق بشر ) متذكر شديم آزادى ، فى نفسه ، مطلوب مطلق و هدف نيست بلكه آزادى ، در حقيقت ، برخوردارى از نيروى خلاقهء حيات است تا آدمى بتواند به وسيلهء آن به حيات معقول نايل گردد . ما از ديدگاه روان شناسى در مورد انتحار مىبينيم كه از آزادى بهره بردارى مىشود ، نه اين كه اراده در اين موقع مختل مىگردد و انسان دست به انتحار مىزند ، بلكه بايد در نظر گرفت كه گاهى اراده در موقع انتحار به نيرومندترين موقعيت خود مىرسد كه انسان در صدد خاتمه دادن به حيات خويش كه صيانت آن از شديدترين نيروها سرچشمه مىگيرد ، بر مىآيد .
تفكرات و كردارهاى زشت در همان حال كه ممكن است بدون اراده از انسانها سر بزند ، امكان دارد در كمال ارادهء آزاد نيز به وجود بيايد . و اگر ما بخواهيم آزادى را در هر مورد و در بارهء هر موضوع و عملى كه باشد تجويز نماييم ، بايستى قوانين و كيفرها و تحسينها و ملامتها را به كلى از زندگى بشرى حذف كنيم ! !

193