زيرا حيات پاكيزه براى افراد انسانى بدون جهاد امكان پذير نمىباشد .
د ) - ضرر ناشى از تزاحم حقوق قوانينى كه در مكتب اسلام وضع شده است مانند ساير مكتبهاى اجتماعى و حقوق ملتها شامل يك سلسله حقوق سودمند به حال اشخاص است از قبيل استفاده مطلق مالك از مال مشروع خود يا استفاده مطلق انسان از انديشه و بيان خود . اين حقوق به طور كلى اگر از اختلافات مكاتب در حدود و كيفيتها و عوامل آنها صرف نظر كنيم ، در هر مكتب اجتماعى براى اشخاص داده شده است ولى از آن طرف اين حقوق در مواجهه با حقوق ديگران ممكن است حالت تزاحم پيدا كند و در نتيجه ضرر و اضرار مطرح شود . قاعده لا ضرر و لا ضرار از اين تزاحم كه موجب ضرر به خود يا ضرر به ديگران است جلوگيرى مىكند . چند مطلب اساسى را بايستى براى توضيح اين مسأله بيان كنيم :
1 - عواملى در شئون انسانى وجود دارند كه براى اشخاص ايجاد حق مىكنند .
قانون اسلام رابطه ميان آن عامل و حق را امضاء نموده يا آن رابطه را وضع كرده است مانند : كار و مزد ، احياى زمين و مالكيت آن .
2 - بعضى از حقوق ، عاملى خارج از وجود شخص انسانى ندارند ، بلكه انسان از نيرويى كه دارد ، حق بهره بردارى از آن نيرو را دارا مىباشد ، مانند نيروى تفكر و معلومات و ذوق نويسندگى و بيان اين گونه حقوق نيز به طور طبيعى براى شخص از نظر قانون تثبيت گشته است .
3 - اين حقوق و اجراى آن گهگاه به حالت تزاحم با حقوق ديگر خود شخص يا حقوق ديگران تزاحم پيدا مىكند .
اما تزاحم حقوق در بارهء يك شخص ، مانند اين كه اگر كسى بخواهد از حق اختيار كار مثلا از اداره اى به اداره ديگر منتقل گردد ، يا با داشتن حق انتقال ، از كشورى به كشور ديگر مهاجرت نمايد ، بهره بردارى از اين حقوق بدون ترديد با بهره بردارى از حقوق محل كار اول و كشورى كه أولا در آن سكونت داشت تزاحم پيدا خواهد كرد ، در اين صورت منطق زندگى و قانون عقلانى او را وادار به تشخيص آن چه كه داراى اهميّت

105