لفظ « انّما » كه در اوّل حديث واقع شده و بنابر اين ترجمه اش اين خواهد بود كه فرض كرده است خداى عز و جل بر مردم از جمعه تا جمعه سى و پنج نماز تا آخر .
و شيخ رحمه اللَّه نيز روايت كرده است اين حديث را در تهذيب [1] از كافى .
وجه استدلال به اين حديث نيز نزديك است به آنچه كه مذكور شد در حديث سابق ، جواب از اين استدلال نيز نزديك است به جواب از استدلال به حديث سابق ، نهايت در آن حديث تصريح شده به وجوب در هر هفته و هر مسلمان در اينجا نشده ، بلكه حكم شده به وجوب بر مردم . و بر تقدير ظهور [2] آن در عموم به مرتبه ظهور آن حديث نيست چنان كه ظاهر است . پس استدلال به اين ضعيفتر باشد .
و حاصل جواب : اوّلا اين است كه از اين حديث ظاهر نمىشود مگر اينكه در جمله سى و پنج نماز كه فرض كرده آنها را خداى عزّ و جل بر مردم از جمعه‌اى تا جمعه ، يك نمازى است كه فرض كرده است آن را خداى عزّ و جل در جماعت ، اما اينكه آن چه نمازى است و چه شرط دارد معلوم نيست و در آن نزاعى نيست ؛ ما مىگوييم كه آن نماز جمعه امام است يا نايب او ، و شما مىگوييد كه آن نماز جمعه است كه هر عادلى بگذارد ، پس بر شماست اثبات ؛ چنان كه در جواب از استدلال به حديث سابق بيان كرديم .
اگر گويند كه در اين حديث بيان شده كه آن جمعه است پس بايد كه جمعه واجب باشد و شرايط هر چه از خارج ثابت شود و اشتراط عادل از خارج ثابت شده و اشتراط امام يا نايب او مشخص نيست .
جواب مىگوييم كه حضرت بيان فرموده كه آن يك نماز ، [3] جمعه است و ظاهر است كه جمعه بمعنى حقيقى لغوى [4] كه عبارت از روز آدينه باشد مراد نمىتواند بود ؛ چه آن نماز نيست ، پس بايد كه مجازا در غير آن مستعمل شده باشد ، يا حقيقت شرعى در غير آن شده باشد . و بر هر تقدير آن معنى مجازى يا حقيقت شرعى كه در آن مستعمل شده مشخص نيست كه چيست ؟ آيا نماز دو ركعتى است بر شرايط خاص كه در روز آدينه آن را امام يا نايب او بگزارد يا هر عادلى بگذارد يا هر كه بگذارد ؟ و هرگاه مشخص نباشد پس ما حكم مىكنيم بوجوب آنچه مشخص شود ، و آن نمازى است كه امام يا نايب او بگزارد و ترك

[1] التهذيب ج 3 ، ص
[2] ظهور آن در عموم بر تقديرى است كه « إنّما » در عبارت حديث نباشد چنان كه نقل شد از كافى ، امّا هرگاه بوده باشد چنان كه در « فقيه » واقع شده پس مستفاد نمىشود عموم بلكه معنى كلام چنين خواهد بود كه فرض نشده است بر كسى از مردم مگر سى و پنج نماز ، و اين دلالت نمىكند مگر بر اينكه آن سى و پنج نماز فرض شده بر مردم في الجملة نه همهء ايشان و اين ظاهر است . منه أطال اللَّه بقاءه
[3] بلكه ظاهر لفظ واحدة مؤيد اين است كه مراد به آن ، نماز امام باشد . منه
[4] و همچنين معانى ديگر كه اهل لغة از براى جمعه گفته‌اند . منه

750