خلافت به هر دو روش منعقد مىشود : امّا خلافت به نصّ ، اقوى و صوابتر است ؛ [1] و هيچ كس از مسلمانان قايل نشده است كه خلافت امام معصوم قبيح است و مستلزم خراب عالم و هلاك بنى آدم و ضعف اسلام است ، و خلافت غير معصوم كه به بيعت دو سه كس بوده باشد يا به وصيّت يك كس مثل ابو بكر و عمر بهتر است و موجب انتشار صيت اسلام و قوّت او و فتح بلاد و اتفاق مسلمانان است . نعوذ باللَّه من هذه الهفوات الهادمة لأركان النبوات و الإمامة . ببين كه حبّ جاه و اعتبار كار ، بنى آدم را به كجا مىرساند كه از علماى عظيم الشأن اين قسم سخنان سر مىزند . خداى تعالى جميع بندگانش را از شرّ شيطان و نفس اماره حفظ كند . إنّه على ما يشاء قدير ؛ و السلام على التبع الهدى و خشى عواقب الرّدى . انتهى كلامه و تمّت رسالته .
اقول : اى عزيز من ! بدان كه مصنّف رساله دعوى عظيمى كرده ، و از بىدليلى زحمت بسيارى كشيده ، و گفتگوهاى بسيار كه هيچ نوع دلالت بر مدّعاى وى ندارد كرده است ، در واقع چه منافات است ميان اين كه وجود امام معصوم و نايب خاص او در انعقاد جمعه دخلى نداشته باشد ؟ چه مانع است از اين كه امام معصوم مرخّص و مأذون سازد شيعه خود را در نماز جمعه در حالتى كه خوفى نباشد ؟ در واقع چه مفسده بر جمعيت مترتّب خواهد شد ؟ بلكه تحقيق اين است كه اين نوع جمعيتها وسيلهء آگاهى غافلان و ازدياد آگاهى آگاهان است . در واقع اين استحسانات عقليه كه مصنّف ذكر نموده و از بو على نقل كرده ، چون تواند بود كه دليل حكم شرعى شود با آن كه خود پيش از اين ذكر نموده كه احكام الله توقيفى است . يعنى موقوف بر حكم شارع ؛ پس هر كه بىنص شارع حكمى كند مصداق اين آيه خواهد بود * ( وَمَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِما أَنْزَلَ الله فَأُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ ) * .
بدان كه در اين مقام ، گفتگوهاى بسيار مىتوان كرد و ليكن اختصار نموديم تا موجب ملال خاطرها نشود .
و قد فرغ من تسويدها مصنّف الرساله و مؤلفها و هو محمد طاهر بن محمد حسين الشيرازى ثمّ النّجفى ثمّ القمّى فى رابع عشر من شهر ذى الحجة الحرام من شهور سنة ست و ثمانين بعد الالف [ 1086 ] على يد الضعيف النحيف المرجوّ بلطفه العميم عبد العظيم بن العاشور التبريزى ، عفى الله .

[1] و الاستخلاف بالنّص اصوب ؛ فانّ ذلك لا يؤدّى الى التشّعب و التشاغب و الاختلاف ؛ الهيات شفاء ، ص 451

678