فى العقيدة الصحيحة » . [1] انتهى ؛ و وجه دلالت ظاهر است .
و شيخ ابو الصلاح التقى بن نجم الدين حلبى رحمه اللَّه در كتاب المسمّى ب الكافى گفته : و لا ينعقد الجمعة إلَّا بإمام الملَّة أو منصوب من قبله أو من يتكامل له صفة إمام الجمعة عند تعذّر الأمرين ؛ [2] و اين كلام بر وجوب عينى بدون اشتراط امام و نايب ظاهر است .
و اما شيخ ابو جعفر طوسى رحمه اللَّه پس او اوّل كسى است كه قايل به اشتراط امام يا نايب او شده ، و متأخرين پيروى او در اين قول نموده‌اند ؛ و ليكن كلامش صريح است در عدم اشتراط امام يا نايب او در زمان تقيّه و زمان غيبت امام عليه السّلام و ظاهر است عبارتش در وجوب عينى در صورتى كه ايمنى از خوف و ضرر حاصل باشد . در كتاب نهايه بعد از آنى كه در اول باب شرط دانسته سلطان عادل يا نايب را گفته كه : لا بأس أن يجمّع المؤمنون فى زمان التقية بحيث لا ضرر عليهم فيصلَّوا جماعة بخطبتين ، فإن لم يتمكَّنوا من الخطبة جاز لهم أن يصلَّوا جماعة ، لكنّهم يصلَّون أربع ركعات . [3] و وجه دلالت اين كلام بر وجوب عينى اين است كه گفته كه اگر متمكَّن از خطبه نباشند ، جايز است كه نماز را چهار ركعت با جماعت به جاى آورند ؛ و مفهوم از اين كلام اين است كه اگر متمكَّن باشند از خطبه ، جايز نيست كه نماز را چهار ركعت به جاى آورند ؛ و لفظ « و لا بأس » منافات با وجوب عينى ندارد ، بلكه چون از كلام سابقش توهّم اين مىشود كه بدون امام يا نايب خاص او نماز جمعه مشروع نيست ، پس از براى رفع اين توهّم اين كلام مصدّر به لفظ « و لا بأس » ادا فرموده است .
و در كتاب خلاف بعد از آنى كه گفته كه در نماز جمعه اذن امام يا نايب او شرط است ، گفته : فإن قيل : أليس قد رويتم فى ما مضى من كتبكم [4] أنّه يجوز لأهل القرايا و السواد و المؤمنين إذا اجتمع العدد الذى تنعقد بهم أن يصلَّوا الجمعة ؟ قلنا : ذلك مأذون فيه مرغَّب فيه ، فجرى ذلك مجرى أن ينصب الإمام من يصلَّى بهم » . [5] انتهى .
و وجه دلالت اين كلام بر وجوب عينى اين كه گفته كه اذن عامى كه امام عليه السّلام داده و احاديث بر آن ناطق است ، قائم مقام اذن خاص است ، و بىخلاف با اذن خاص نماز جمعه واجب عينى است . پس با اذن عام نيز واجب عينى خواهد بود .

[1] نهج الحق و كشف الصدق ، ص 450 ؛ الشهاب الثاقب ، فيض كاشانى ، ص 38 . همگونى عبارتهاى قزوينى و عماد الدنى طبرى را على رضا تجلى ( م 1085 ) در رسالهء ردّيهء خود كه در همين مجموعه به چاپ رسيده ، آورده است . اين عبارت را ، گويا شهيد ثانى نخستين بار از نهج العرفان نقل كرده است .
[2] الكافى ، ص 151
[3] النهاية ، ص 107
[4] در چاپى : فيما معنى و فى كتبكم
[5] الخلاف ، ج 1 ، ص 626

636