به وجوب عينى نماز جمعه بوده و براى رواج آن تلاش مىكرده‌اند . وى در اين اثر به ارائهء تك تك ادلهء قائلين به وجوب عينى پرداخته و به آنها پاسخ داده است . افزون بر اينها ، وى در پايان كتاب ، بحثى هم دربارهء « اجتهاد » ارائه كرده و اين نشان مىدهد كه وى طرف خويش را در مبحث نماز جمعه ، گروهى مىدانسته است كه رويه اخبارىگرى را پيش گرفته و با توجه به ظاهر برخى از رواياتى كه دربارهء نماز جمعه وارد شده ، قائل به وجوب عينى نماز جمعه شده‌اند . ما در مباحث مقدماتى اين كتاب به اين نكته اشاره كرديم كه بيشتر قائلين به وجوب عينى نماز جمعه در اين دوره از كسانى بودند كه گرايش اخبارى داشتند ؛ گرچه چنين نبوده است كه هيچكدام از قائلين به مشى اجتهادى به وجوب عينى نماز جمعه اعتقاد نداشته باشند .
ملا عبد الله تونى در مبحث اجتهاد ، ابتدا به بحث از شرايط اجتهاد پرداخته و از آن جمله ضرورت آشنايى با رجال و اسناد احاديث را مورد توجه قرار مىدهد . در اين زمينه ، وى اين نظر برخى از معاصران خود را كه معتقدند همهء احاديث كتب اربعه متواتر بوده و نياز به بررسى سندى ندارد ، رد كرده و احمقانه تر از آن ، اين نظر را مىداند كه برخى گفته‌اند هر حديثى كه در آثار اماميه آمده چنين است و طبعا بايد آن را پذيرفت . وى ضمن طرح مفصل اين بحث كه همهء اين آثار نياز به بررسى سندى دارد و حتى در اين بررسى نمىتوان به ظن هم استناد كرد ، از امكان تحقيق و تفحص در احوال راويان سخن گفته است . وى سپس به بيان ديگر شرايط اجتهاد پرداخته ، يكى از مهمترين آنها را اين مىداند كه مجتهد بايد قادر به بازگرداندن فروع به اصول باشد . وى ضمن طرح بحث از قياس و استصحاب عقلى و شرعى اين تصور برخى را كه گمان مىكنند مبارزهء امامان با قياس ، مبارزه با اجتهاد بوده ، رد كرده و آن را ناشى از عدم درك درست معناى اجتهاد و كاربرد آن مفهوم در دوره هاى مختلف مىداند . وى منشأ خطاى آنان را در اين مىداند كه آنچه در روايات دربارهء نهى از عمل به قياس و اجتهاد آمده ، منطبق با اصطلاح رايج اجتهاد در اين زمان مىدانند و با آن مخالفت مىكنند ، در واقع آنچه در روايات نهى شده است ، عمل به رأى و قياس است نه اجتهاد مصطلح ميان فقهاى امروز . وى از اين كه اينان و هم و فهم غلط خود را بر مشى شيخ صدوق هم تطبيق داده خود را پيرو او مىدانند ، سخت بر مىآشوبد و تلويحا چنين اظهار مىكند كه بهتر است اين افراد كه اخبارى مسلك بوده و در اخبار و احاديث تبحّرى دارند ، كارى به اجتهاد و مجتهدين نداشته باشند . از ديد وى ، صدوق كه نزديك به عصر ائمه عليهم السلام بود و همهء اصول احاديث را در اختيار داشت ، تقريبا نيازى به اجتهاد نداشت ، اما امروز با توجه به اين عدم دسترسى لازم است تا در بسيارى از موارد ، فقها به اجتهاد بپردازند . با توجه به آنچه گذشت ، از شگفتىهاى تنكابنى - در كنار بسيارى از نكات شگفت

407