عبد الحسين خاتون آبادى اطلاعات بسيار جالبى دربارهء وى به دست داده كه مىتواند ابعاد مختلف زندگى علمى و سياسى وى را روشن كند . وى در ذيل حوادث سال 1090 مىنويسد :
وفات استادى و استنادى و من هو أشفق من والدى ، المحقّق المدقّق ، التحرير الفاضل ، ذى الاعراق الطيبة و الاخلاق الزاكية . . . أعنى آخوندى ، مستغنى الالقاب ، مولانا و مقتدانا مولا محمد باقر السبزوارى تغمّده اللَّه بغفرانه و برحمته و رضوانه . و له تصانيف أنيقة نفيسة فى العقليات و النقليات . در هشتم ربيع الاول سنهء الف و تسعين در سالى كه بيمارى بسيار بود و جمعى كثير از هر طايفه فوت شدند . و از تصانيف آن جناب شرح ارشاد [ ذخيرة المعاد فى شرح الارشاد ] است نود و شش هزار بيت تا كتاب حج ، و فى الواقع كتابى است عديم المثال و النظير . و بسيارى از شرح ارشاد را فقير در خدمت آن جناب خواندم در وقتى كه در اصفهان بودم ، رحمه اللَّه . و الحال اين كتاب مستطاب مرجع فضلا و علما است . . . و كتاب كفايه در فقه نوشتند بعد از كتاب شرح ارشاد قريب به سى هزار بيت ، كتابى است بسيار نافع مشتمل بر مسائل نافعهء ضروريه كه در متون كتب مشهوره نيست و مسائل غير ضروريه نادره كه در كتب مشهوره هست در آنجا نيست ؛ و تمام ابواب فقه در آن كتاب ترصيع يافته الى حدود ديات و مسائل ميراث كه قليل الاحتياج است . و حاشيه بر شرح ارشارات مشتمل بر اشارات لطيفهء دقيقه ، و حاشيه بر شفاى بو على و حواشى غير مدونه بر كتاب قانون ، و حاشيهء شبههء استلزام ، و حاشيهء مقدمهء واجب و رسالهء جواب رسالهء خدام و الا مقام علامة العلماء آقا حسينا متّعنا اللَّه به طول بقائه ، و رسالهء نماز جمعه به عربى و رسالهء ديگر در نماز جمعه به فارسى و بسيار مبسوط كه در سفر مشهد مقدّس مشغول بود . و در سفر مازندران نوّاب خلد آشيان صاحبقران شاه عباس ثانى ، آخوند را تكليف فرموده ، همراه برد ، و فقير نيز در خدمت آن جناب بودم . و بعد از آن سفر ، در هزار و هشتاد و دو [ 1082 ] به زيارت مشهد مقدس آمدند و فقير در مشهد بودم . و تولَّد آخوند در هزار و هفده [ 1017 ] بود .
سخىّ و كريم و غنىّ الطبع و بسيار بسيار متديّن بود ، خصوصا در خلوات . و در اخلاق نادرهء دوران بود و همگى اوقات مواظبت بر اصلاح اخلاق خود و حقير داشت و قريب به چهل سال اكثر اوقات خود را به صحبت آن جناب گذرانيدم . [1] از ميان آثار محقق سبزوارى دو كتاب ذخيرة المعاد و كفاية الاحكام وى به طور مستمر مورد استفاده فقهاى بزرگ شيعه بوده و به همين دليل در آثار بعدى از وى با عنوان صاحب ذخيره و صاحب كفايه ياد مىشود . شمارى از علما از جمله وحيد بهبهانى بر كتاب ذخيره حاشيه نوشته‌اند . مرحوم

[1] وقايع السنين و الاعوام ، ص 533 - 534 ( به كوشش محمد باقر بهبودى ، تهران ، كتابفروشى اسلاميه ، 1352 )

308