ايران ، به آرامى اهميت يافته است . پيش از صفويان ، اقليتهاى شيعى فراوانى در سراسر ايران بودند ؛ اما به دنبال پيروزى ، بيشتر شهرهاى مركزى ايران به تشيع گرويدند . با آمدن فقيهان عرب و سپس عجم به صحنهء سياست ، زمزمهء اقامهء جمعه در شهرهاى مختلف مطرح شده و محقق كركى نخستين فقيهى بود كه به جد به اين امر توجه كرد .
توجه نخستين فقيه برجستهء موافق با دربار صفوى به امر نماز جمعه ، نشانگر مطرح شدن همزمان مسأله نماز جمعه با پيدايش دولت صفوى است ؛ چيزى كه اساسا ترديدى در آن وجود ندارد صفويان با آغاز حكومت رسمى خود ، در ايجاد مناصب دينى ، مانند صدارت و يا شيخ الاسلامى - همانند بسيارى از مناصب ديگر حكومتى - در چارچوبهء سياستهاى خود ، از حكومتهاى پيشين يا معاصر حاكم در منطقه ، به ويژه دولت عثمانى تأثير پذيرفتند . آن زمان ، نماز جمعه در سراسر كشور عثمانى برگزار مىشد و اكنون كه شيعيان حكومت مستقلى تشكيل داده و مناصب دينى خود را در سطحى قابل توجه شكل داده‌اند ، چرا نماز جمعه را برپا ندارند ؟ البته شاهدى بر اين كه شاهان صفوى دستور به برگزارى نماز جمعه داده باشند ، در دست نيست . آنچه وجود دارد اين است كه تأسيس حكومت مستقل شيعى نقش مهمى در پيدايش زمينهء تاريخى اين تفكر داشته است . فقهاى شيعه بر اين باور بودند كه نظر ائمهء معصوم - عليهم السلام - در باب نماز جمعه و تأمل در اقامهء آن ، نه عدم اقامهء آن به طور مطلق ، بلكه ترك اقامهء آن با حاكمان سنى بوده است و اينك كه آن وضع از ميان رفته ، شيعيان مىتوانند با وجود سلطان عادل يا نايب عام ، نماز جمعه را به پا دارند .
بنا به برخى از شواهد ، طرح نماز جمعه در روزگار صفويان ، در زمان نخستين شاه صفوى صورت گرفته است . در اين زمان ، شيعيان به دليل عدم اقامهء نماز جمعه ، مورد انتقاد علماى سنى عثمانى قرار گرفتند . در كنار آن توجه عالمى برجسته مانند محقق كركى به اين مسأله ، سبب شد تا زمينهء اقامهء آن در ايران فراهم گردد . در اين كه آيا نماز جمعه در زمان شاه اسماعيل نيز برگزار شده است يا نه ، شاهدى تاريخى نيافتيم ؛ در حالى كه مرحوم آية الله بروجردى نوشته‌اند : « شاه اسماعيل صفوى در قبال دولت عثمانى متمايل به اقامهء جمعه شده ، خود به انتخاب ائمهء جمعه براى شهرهاى مختلف پرداخت . » [1] ميرزا على رضا تجلى مانند بسيارى از مخالفان برگزارى نماز جمعه ، بر اين باورند كه قول به وجوب عينى را شهيد ثانى [ م 965 ] درآورد و پس از آن به ديگران سرايت كرد . عين عبارت وى در رساله اش چنين است : « و قول به وجوب عينى تا به زمان شيخ زين الدين در

[1] البدر الزاهر في صلاة الجمعة و المسافر ، ص 7

27