مختلف بوده است ، از اهميت ويژه‌اى برخوردار است . به ويژه اگر مبحثى باشد كه نه تنها خواص جامعه بلكه توده هاى مردم هم در آن ذى نفع بوده و به نوعى به آن توجه داشته‌اند . در اين ميان ، نقاطى از اين مباحث كه حلقهء وصل فرهنگ و دين و سياست بوده ، از اهميت خاصى برخوردار است .
نماز جمعه و مباحثه بر سر آن ، يكى از جريانهاى فرهنگى - دينى اين دوره است كه تقريبا ويژگىهاى ياد شده را دارد . يعنى همزمان يك بحث دينى است كه به نوعى با مباحث سياسى و حكومت پيوند خورده و از سوى ديگر مورد علاقهء توده هاى مردم نيز هست . ارتباط آن با حكومت از آن روست كه به هر حال ، تعيين امام جمعه رسمى كه در هر شهر بيش از يكى هم نمىتوانست باشد ، به حكومت مربوط مىشد . از سوى ديگر اختلاف نظر علمى و فقهى ميان فقها و اين كه آيا در عصر غيبت امام زمان ( ع ) اجازهء اقامهء نماز جمعه هست يا نه ، و اگر هست به صورت وجوب تخييرى و استحباب است يا وجوب ، آنان را به مباحثات و گاه مجادلات علمى طولانى مىكشاند كه در اين ضمن ، مباحث ديگرى از دين در زمينه اجتهاد و تقليد و غيره هم طرح مىشد .
براى نخستين بار محقق كركى به عنوان فقيهى كه وظيفهء خود را در هماهنگ كردن وضعيت دولت جديد با فقه شيعه مىديد ، مبحث نماز جمعه مطرح شد . از مقدمهء آن به دست مىآيد كه طى همان پانزده سال ابتداى حكومت صفوى ، يعنى از تأسيس اين دولت تا تأليف اين رساله ، اين پرسش مطرح شده است كه در دولت و فضاى مذهبى جديد ، تكليف نماز جمعه چه مىشود .
چون به هر روى سنيان پيش از آن نماز جمعه را اقامه مىكردند و اكنون دولت شيعى مىبايست تكليف خود را نسبت به آن معين مىكرد .
محقق كركى كه فقيه برجسته‌اى بود ، بر اساس فتواى شايع در مكتب حلَّه ، وجوب تخييرى را كه راهى ميانه بود برگزيد و آن را طرح كرد . وى اين مطلب را با وجود فقيه جامع الشرائط يا به تعبير آن روزگار « مجتهد الزمانى » پيوند داده ، وى را به عنوان جانشين امام زمان با اختيارات وافى و كافى ، شرط اقامهء جمعه معرفى كرد و بدين ترتيب پايگاه و منزلت مجتهدين را در بخشى از مسؤوليتهاى اجتماعى - دينى استوار كرد .
پس از آن شهيد ثانى ، چهل و دو سال پس از تأليف رسالهء كركى ، رسالهء خود را به سال 962 نوشت و با استفاده از تمام توان و تجربهء علمى - اجتهادى خود ، كوشيد تا وجوب عينى آن را ثابت كند . شاگردان و نوادگان وى هم در ايران بر اين عقيده استوار ماندند ؛ اما مخالفتها سبب شد تا اين عقيده در بوتهء ترديد بماند . در اين ميان شمار زيادى پيرو مكتب كركى شدند و برخى هم قائل به حرمت اقامه جمعه گشتند . گفتنى است به رغم آن كه شهيد ثانى طراح اين فتوا ، جزو دستهء مجتهدين بود و حتى متهم به تأثير پذيرى از جريان اجتهادى سنى بود ، اخبارىها بيشتر

12