بعد از تخصيص در ما بقى حجّت است . پس اگر آيه‌اى عام باشد يا حديثى عام باشد ، تتبّع مىكنيم . اگر مخصّصى يافتيم آن را در ما بقى حجّت مىدانيم . و اگر مخصّصى نيافتيم به عمومش عمل مىكنيم .
پس آيه جمعه كه به ظاهر عام است در مأمور و مأمور به ، آنچه اخراج آن به دليل شرعى ظاهر شده ، اخراج مىكنيم و آن را در ما بقى حجّت مىدانيم : و دليل شرعى ظاهر نيست كه اين نماز مخصوص است به نبىّ يا امام يا نايب خاص ايشان . پس آن را واجب مىدانيم بر جميع مؤمنين . به شروطى كه به دليل معلوم شده است .
قال المصنّف البحث الرابع عشر : آن كه لفظ « خير » در اين آيه شريفه ، به معنى افعل التفضيل است ؛ يعنى نماز شما بهتر از تجارت و لهو است ؛ و اين قسم امرى از براى ترغيب است نه از براى وجوب ، هذا .
اقول : مخفى نماند كه بيان كرديم كه امر از براى وجوب است . پس ، از امر به سعى و ترك بيع ، وجوب فهميده مىشود ؛ و اين كه در آخر آيه فرموده كه ذلك خير لكم قرينه استحباب نمىشود ؛ و اين كلام از اين قبيل است كه نماز بهتر از خواب است و طلب آخرت بهتر از طلب دنيا است و ايمان بهتر از كفر است . و ديگر آن كه به اجماع جميع مسلمين دانسته‌ايم كه نماز جمعه در زمان نزول آيه مستحب نبوده ، پس بايد كه امر از براى وجوب باشد .
قال المصنّف : و بدان كه سبب آن كه بر اين استدلال اين همه سخن مىآيد كه مستدلَّين به آيه مزبوره آن را نفهميده ، دليل وجوب جمعه دانسته‌اند و به آن استدلال نموده‌اند ، بنابر اين ، اين سخن از براى خود ساخته‌اند و اگر نه بر آيهء شريفه هيچ سخنى نمىآيد ؛ و در آنچه غرض از نزول آن است واضح الدلاله و تامّ الفايده است . بيان نزول آيهء شريفه آن است كه مدتى بعد از آن كه نماز جمعه حسب الفرمان واجب الاذعان پيغمبر آخر الزمان واجب شده ، و جميع شرايط و اركان و احكام آن را بيان فرموده بودند ، بعضى از جهّال صحابه ، اعتناى تمام بدان نمىنمودند ؛ بلكه گاهى تكاهل نموده حاضر نمىشدند و گاهى بعد از حضور ، قطع آن نموده از پى كارهاى بى حاصل لاطايل خود مىرفتند . بنابر اين آيهء كريمه به سرزنش و اهانت ايشان نازل شد . چنان چه آخر آيه صريح است كه حضرت خير البشر بر بالاى منبر يا در نماز على اختلاف القولين ، ايستاده بودند كه در اين هنگام اصحاب جهالت مآب ، صداى نقاره لهو و تجارت تجّار شام را شنيدند و آن صداى لهو را بر اداى نماز با آن حضرت ترجيح نموده ، بدان

662