عقلى ، يقين معتبر است و بر حجيت دليل عقلى ظنى دليلى نيست ؛ و ظاهر است كه اين دليل افادهء يقين نمىكند بلكه افاده ظن نيز نمىكند بلكه بر نقيضش ظن قوى هست .
خلاصه سخن آن كه نماز جمعه را به عنوان وجوب عينى مكرر مىكرده‌اند و هيچ وقت از آن باب مفسده‌اى كه صاحب رساله گفته ، بلكه عشرى از معشار آن را نيز نقل نكرده‌اند . و اگر گويند كه اگر چه مكرر نماز جمعه به عنوان وجوب عينى واقع شده بدون مفسده ، اما جمعى چون منكر آن بود از اجتماعى كه باعث مفسده باشد نمىشد ، جواب آن كه بنابر وجوب عينى واقع بر طرف شدن اختلاف لازم نمىآيد و بر تقدير بر طرف شدن اختلاف و توافق از اجتماع از دو فرسخ لازم نمىآيد ؛ چه بنابر بعض دواعى و با اندك دشوارى ممكن است كه جمعى ترك فريضه‌اى از فرايض نمايند و بر تقديرى كه هيچ كس مساهله و مداهنه ننمايد و همه جمع شوند ، مفسده لازم نمىآيد ؛ چه همچنين انفاق بر حقى از حقوق شرعى دلالت بر حق خوبى و حسن رويت و انصاف و ترك دواعى مىكند نسبت به اكثر ؛ اگر نسبت بر بعضى دواعى باطل باشد ، ممكن است كه زود ظاهر شده از مرتبهء امانت و اعتماد ساقطش دانند . اگر صاحب بصيرت جميع استدلالات صاحب رساله را كه به اخبار دليل عقل كرده تأمل نموده با ظاهر همان يك حديث صحيح زراره كه واقع شده كه إنّما فرض اللَّه من الجمعة إلى الجمعة خمسا و ثلاثين صلاة منها صلاة واحدة فرضها اللَّه فى جماعة و وضعها عن تسعة [1] تا آخر حديث نسنجيده مىداند كه اين سخنان را معارض اين حديث معتبر ساختن از روى رويّت نيست .
خاتمه : در زيادتى توضيح در مساهله كردن بعض علما در نقل اجماع منها : شيخ در خلاف گفته : هرگاه بنده خيانت كرده باشد اعتاق او از كفاره جايز نيست ، و اگر خطا باشد جايز است و متمسك شده به اجماع فرقه ، و عكس آن گفته در مبسوط و گفته آنچه اقتضا مىكند مذهب ما ، آن است كه اگر عمد است نافذ است عتق و اگر خطا است نافذ نيست . [2] و منها : در خلاف شرط دانسته مجرّد كردن ايلا را از شرط و احتجاج كرده به اجماع فرقه و در مبسوط تجويز كرده وقوع آن را معلق به شرط و صفت . [3]

[1] الكافى ، ج 3 ، ص 419
[2] رسائل الشهيد الثانى ، ج 2 رسالة « مخالفة الشيخ الطوسى لإجماعات نفسه » ، ص 850
[3] همان ، ص 850

302