المرجع و المآب » . اقول : اخبارى كه به گمان صاحب رساله دلالت بر اختصاص امامت نماز جمعه به معصوم يا نايبش دارد ، دانستى كه بعضى دلالت بر مقصود او نمىكند و بعض بر نقيضش دلالت مىكند . و سخن در باب اجماع و وجه اشتباه نيز ظاهر شد . و نماز جمعه نكردن جمعى از علماى متأخرين كه قايل به وجوب عينى نبوده‌اند با كمال اقتدار و نهايت اعتبار ، هيچ نفعى به صاحب رساله ندارد ؛ همچنان كه در باب معاصرين ديالمه ضعيف است ، چه ديالمه اگر چه اقتدار داشتند و عزل خلفا مىنمودند ، اما نسبت به خليفه كه معزول نبود نهايت اعزاز و اكرام مىكردند و امامت جمعه و امثال آن را به حسب بعض مصلحتها از خلفا منع نمىكردند ؛ پس جمعى از خلفا كه در بغداد و حوالى بغداد بودند از بابت مفيد ، اعتبار داشتن ايشان منافات با معذور بودن در امامت نماز جمعه كه خلفا مختص به خودشان و نايبشان مىدانستند ندارد ؛ و ابن بابويه در وقتى كه در بغداد نبود ، اگر نمىكرده باشد ، ممكن است كه مانعى داشته باشد ؛ چه مانع منحصر در تقيّه از پادشاهان نيست .
خلاصه سخن آن كه جمعى از فقها كه از سخنان ايشان وجوب عينى نماز جمعه فهميده مىشود ، اگر معلوم شود كه نماز جمعه نكرده‌اند به اعتبار مانع خواهد بود ؛ اگر چه خصوصياتش بر ما ظاهر نباشد ؛ چه قول كسى هرگاه دلالت بر امر مىكند ، فعلش را كه احتمالات بسيار دارد ، معارض آن قول نمىتوان ساخت . و استدلال به حكايت حضرت امام رضا عليه السّلام در نهايت ضعف است ؛ چه گفتن مأمون كه حضرت امام رضا عليه السّلام را از راه قم نبرند به واسطهء كثرت شيعه و خوف فتنه و شورش ، دلالت ندارد كه اهل قم ازو خوف نداشته باشند و نماز جمعه را كه خلفا يا منصوبان ايشان مىكنند ، بدون اذن ايشان اشكال توانند كرد .
فصل [ اقوال موجود در باب نماز جمعه ] از اقوال و شهادات علماى پيشين ، ظاهر و متيقن مىشود كه هيچ يك از سابقين اصحاب فرقهء ناجيه شيعه اثنا عشريه ، به وجوب عينى نماز جمعه در زمان غيبت نرفته‌اند و بعد از اتفاق بر واجب عينى نبودن اختلاف كرده‌اند كه آيا در زمان غيبت امام جايز است كردنش يا جايز نيست ؟
قال « از اقوال و شهادات » تا آن جا كه گفته « جايز نيست » اقول : از نقل كلام فقها ظاهر شد كه صاحب رساله در اين دعوى مصيب نيست .
جمعى بر آن رفته‌اند كه جايز نيست ؛ از اين رو كه مشروط است به حضور سلطان عادل ، يعنى معصوم نافذ الحكم يا حضور نايبى كه تعيين شده باشد از جانب او از براى امامت

280