بعضى از جانب خود بر روايات صحيحه افزوده اند و هيچ دليلى بر آن وجود ندارد . و على رغم آنكه رسول گرامى صلى الله عليه و سلم نمىخواست امتش به حرج بيفتد عده اى از جانب خود و تحت تأثير عادات قيودى را افزودند و خود وامت را گرفتار كردند در حالى كه خداوند متعال مىفرمايد :
( يريد الله بكم اليسر ولا يريد بكم العسر ) [1] حتى مىتوان گفت رسول اكرم صلى الله عليه و سلم در بسيارى از اوقات - اگر اكثر اوقات نباشد - بين صلاتين جمع مىفرمود چنان كه از روايات ابن عباس و انس كه ماضى استمرارى در آن به كار رفته بود استفاده مىشد و نيز از روايات عائشه و تمام روايات دال بر تبكير به صلاة العصر و غيره . البته مقصود از جمعى كه بسيارى از اوقات پيغمبر صلى الله عليه و سلم بدان مبادرت مىفرمود جمع تقديم است نه جمع تأخير هر چند جمع تأخير نيز نقل شده است .
بلى يك نكته نبايد فراموش كنيم كه اگر جمع به گونه اى باشد كه حتى نوافل بجا آورده نشود از نظر ترك نوافل مرجوح است [2] و بلكه اگر استخفاف به سنت و اعراض از آن باشد حرام و شايد همين نكته مورد نظر كسانى باشد كه گفته اند جمع بين صلاتين در هر حال جايز است مادام كه عادت نباشد يعنى مادام كه عادتى نباشد كه موجب اعراض و استخفاف به سنت باشد و البته اين حرمت ناشى از استخفاف به سنت تنفل است و نه بيشتر ، و با انجام نوافل ديگر مشكلى باقى نيست . البته بحث از فضيلت اوقات خود محتاج فرصتى ديگر است كه در ميان فقهاى شيعه نيز نظرات مختلفى ابراز شده است ، و آنچه ذكر شد مقصود مفاد روايات صحاح اهل تسنن مىباشد .
خلاصه اقوال فقهاء در جمع بين صلاتين و در پايان اقوال فقهاء در مورد جمع بين صلاتين چنين خلاصه مىشود :
1 - حنفيه كه قائل به عدم جواز بين صلاتين مىباشند نه در سفر و نه در حضر به هر عذرى مگر در دو مورد يكى در عرفه و ديگر در مزدلفه آن هم با شرائط خاص .

[1] - سوره بقرة 185 .
[2] - گرچه نوافل خود نيز مورد اختلاف است .

17