مقدّسهء امام هفتم عليه السّلام هم - العياذ باللَّه تعالى - جسارت مىشد و از هر امر حق به محض يك كلمهء واهيهء ناحقّى دورى مىنمودند ، حالا - بحمد اللَّه تعالى - چشم و گوشها باز و گذشته از تمام آنچه كشف حقيقت اين حرّيّت مظلومهء مغصوبه و اهتمام انبيا و اوليا عليهم السلام در استنقاذش از غاصبين آن گذشت و دانستى كه حقيقت استبداد دولت غاصبه عبارت است از اغتصاب آن ، و مشروطگى آن هم عبارت از انتزاعش از غاصبين است ؛ و اين اتّساع مشربها بى ربط به اين داستان ، و بود و نبودش ناشى از اختلاف مذاهب و نسبت به استبداد و مشروطيت دولت يكسان است .
علاوه بر همه اينها اين معنى را هر ذى شعورى مىفهمد كه از ابتداى پى بردن ساير ملل به اين اساس سعادت و سبقت در استفادهء آن از كتاب و سنت [1] ؛ اغلب مسيحيان با كمال اتّساع مشرب كه به اقتضاى مذهبشان بدان قائل ، و حتى طوائفى هم كه اصلا به شريعت و دينى التزام ندارند و در اتّساع مشرب اعلى درجه را دارند مع هذا كلَّه ؛ براى استنقاذ حرّيّتشان به جنگيدن با غاصبين آن دچار ، و به اشدّ از مصائب ما گرفتار بودند ، و به اضعاف ما بذل نفوس و اموال نمودند تا به اين سرمايهء حيات ملَّى نائل شدند ؛ و هم هر كورى مىبيند كه ملَّت روسيه با اين شدّت ابتلاى به اسارت و رقّيّت دولت ظالمهء خود و اين همه جانبازىها براى تخلَّص از اين شدّت ، و عدم فوزشان از روى قوّت قواى استبداديه به مقصد ، مع هذا اتّساع مشربشان با ساير مسيحيان كه به اعلى درجهء حرّيّت نائلند ، به واسطهء اتّحاد مذهب ، يكسان و

[1] . س : از واژهء « سبقت » تا واژه « سنّت » جا افتاده است .

98