در اينجا شايسته است به يك امر اشاره شود و آن اين كه تطور و تكامل بحث فقهى به دست شيخ طوسى يك مسأله ناگهانى و بدون تمهيد و زمينه چينى نبود ، بلكه در مرحلهء دوم بذرهاى آن توسط ائمه معصومين ( ع ) افشانده شده بود ، و پيش از همه در مرحله اول ، يعنى دوره تشريع ، شخص پيامبر اين زمينه را فراهم آورده بود . زيرا در كتب احاديث و روايات ، اخبارى ديده مىشود كه در آن راويان سؤالاتى را در مورد عناصر مشترك اجتهاد و استنباط از امام صادق ( ع ) و ديگر ائمه پرسيده و جوابش را گرفته‌اند . اين جريان نشانگر اين است كه ريشه‌هاى اجتهاد و تفريع نزد آنان موجود بوده است . شرح و تفصيل اين مسأله را در كتاب ديگر ما تحت عنوان « ادوار اجتهاد » مطرح كرده‌ايم .
در هر صورت ، آن چه در زمان ابن ابى عقيل و ابن جنيد فراهم آمده و رشد كرده بود به توسط شيخ مفيد و سيد مرتضى ( قدس سرهما ) و پس از ايشان به رشد فزايندهء خود ادامه داد ، تا اين كه در مرحله چهارم به دست تواناى شيخ طوسى در كتاب « مبسوط » به بار نشست .
اين كتاب مبسوط شيخ - تبلور گسترش و تكامل بحث فقهى و انديشهء اصولى است كه ابتداى توسعه و رشد و تفصيل و تفريع آن در زمان ابن ابى عقيل و ابن جنيد و سيد مرتضى علم الهدى بوده است .
< فهرس الموضوعات > ركود نسبى بحث فقهى در اين مرحله < / فهرس الموضوعات > ركود نسبى بحث فقهى در اين مرحله اين توسعه و گسترش مهمى كه توسط شيخ طوسى در بحثهاى فقهى صورت پذيرفت ، پس از درگذشت او درست به مدت يك قرن از تكامل باز ايستاد ، و اين دورهء ركود بحثهاى فقهى بود .
در طول اين يك صد سال ، همهء علما و فقها در تفريعات و پياده كرده قواعد و استنباط و استخراج احكام از مصادر و مراجع ، دقيقا از شيوهء شيخ طوسى تبعيت مىكردند ، و حتى جمله اى بر خلاف نظر او به زبان و قلم نمىآوردند . در حالى كه انتظار مىرفت ره آورد شيخ عاملى در پيشرفت علم و فقه شود ، و روش ابداعى او ، افقهاى تازه اى را در جهت ابتكار و نوآورى براى فقهاى آينده بگشايد .
< فهرس الموضوعات > علت ركود نسبى فقه پس از شيخ طوسى < / فهرس الموضوعات > علت ركود نسبى فقه پس از شيخ طوسى اين ايستايى و ركود عوامل مختلفى دارد . از جمله شيخ طوسى در نزد شاگردان خود

47