اجتهادى و فقهى ابو على ابن جنيد بر اساس كتاب خدا و سنت رسول الله و كلمات امامان ( ع ) طرح ريزى شده ، و اگر در چند مورد عمل به قياس صورت گرفته است نبايد موجب شود كه از مقام بلند و والاى وى كاسته شود ، گر چه اين اتهام باعث شده باشد كه كتابهاى ابن جنيد از بين برود اما نبايد به مجرد همين يك مسأله تمام فضايل و كرامات و خدمات بزرگ و بىنظير او به فقه شيعه ناديده گرفته شود ، كه او به راستى و به اعتراف همهء فقهاى شيعه ، پايه گذار فقه اجتهادى بوده است . و اينها نبايد سبب شود كه ادعاى شاگردى و پيروى شيخ مفيد از او مورد خدشه قرار گيرد ، كه شيخ مفيد بحق شاگرد ابن جنيد بوده و در مسائل اجتهادى كه مبتنى بر كتاب خدا و سنت بوده از استادش ابن جنيد پيروى و تبعيت مىكرده است .
همين نوآورى و ابتكار ابن جنيد و ابن ابى عقيل بود كه باعث شد در كتب فقهى ، از آنها تعبير به قديمين شود و اين كه برخى پنداشته‌اند كه چون آن دو بزرگوار ، زمان غيبت صغرى را درك كرده‌اند به قديمين شهرت يافته‌اند توهّمى نادرست است ، زيرا اگر معيار اين بود مىبايست به همهء علماى معاصر ايشان ، چنين صفتى نسبت داده شود با اين كه هيچ كس چنين وصفى را بر ديگران اطلاق نكرده است .
ج - آن چه از كلمات فقهاى پيشين استفاده مىشود اين است كه ابن جنيد فقيهى صريح اللهجة ، روشن فكر و دور انديش بوده و در انديشه و افكار خود استقلال داشته و در فن نويسندگى از توانايى خاصى بهره مند بوده است . شيخ مفيد نيز به او اظهار علاقه مىكرد و همواره به ياد او بود و بويژه در جلسات درسى خود كه افرادى نظير سيد مرتضى و شيخ طوسى نيز در آن حضور داشتند پيوسته از ابن جنيد به عظمت و بزرگى ياد مىكرد ، و بنا به گفته برخى ، نسبت به مصنفات و كتابهاى او اظهار خوشبينى مىنمود .
از اين رو شمارى از علما نظير محمد امين استرآبادى ، شيخ مفيد را عامل مهمى براى نشر افكار ابن جنيد مىدانند و به همين جهت در برابر او لب به اعتراض مىگشايند .
استرآبادى در صفحهء 30 كتاب « الفوائد المدنية » چنين مىگويد :
« نخستين كسانى كه از طريقهء اصحاب ائمه غفلت ورزيدند و بر فن كلام و اصول فقه مبتنى بر افكار عقلى كه در ميان عامه رواج داشت اعتماد كردند - بنا بر آن چه من معتقدم - محمد بن احمد بن جنيد و حسن بن على بن ابى عقيل بودند كه عمل به قياس مىكردند . و از آنجا كه شيخ مفيد در ميان شاگردان خود نسبت به تصانيف اين دو اظهار

22