اين مسلك را پيش گرفته و بر طبق آن فتوا داده و عمل كرده است ، زيرا مقام بحث و استدلال غير از مقام فتوا عمل است ، چه بسا فقيهى در استدلال ، مسأله را بيان مىكند ولى در مقام عمل به خلاف آن ملتزم مىشود .
مرحوم خوانسارى در ج 6 ص 147 روضات الجنات مطلبى را از عدة الاصول نقل مىكند كه گر چه در آن تصريح به اسم نشده است ولى مىتواند احتمال مذكور را تأييد كند و آن چنين است :
« از آنجا كه نزد شيعه عمل به قياس در شريعت حرام بود ، لذا علما از آن اجتناب كردند ، و هر گاه فرد نادرى هم در برخى از مسائل به عنوان احتجاج و استدلال بر مخالف خود - نه به عنوان اعتقاد - به قياس تمسك مىجست ، پس از نقل سخن او آن را انكار كرده و از وى تبرى مىجستند . » بنا بر اين نمىتوان قاطعانه معتقد شد كه ابن جنيد بر طبق قياسها عمل مىكرده است . بله ، خصوصيتى كه ابن جنيد داشته و در نزد ديگران به عنوان ويژگى او به شمار آمده و در برخى از كتب فقهى نظير مختلف الشيعه علامه حلى ، و سرائر مجتهد بزرگ ابن ادريس ديده مىشود ، اين است كه ابن جنيد در مقام استنباط احكام ، به ادلهء عقليه نيز تكيه مىكرده است ، حال آن كه در آن روزگار چنين امرى رايج نبوده و اين عمل كارى جسورانه قلمداد گشته است .
ديگر آن كه در بيان فقه و احكام الهى استفاده از تعبيرات فنى و اجتهادى رايج نبوده و تنها ابن جنيد بوده كه پس از ابن ابى عقيل با كمال شجاعت و نيرومندى ، آن تعبيرات را در فقه به كار گرفته و البته اين نوآورى در آن روزگار امر جسورانه اى بوده است ، و به عقيده بعضى روى همين اساس بود كه كتابهاى او در آن زمان مورد استقبال علما قرار نگرفت .
ب - بر فرض آن كه ابن جنيد اسكافى در برخى از موارد عمل به قياس كرده است - چنانكه شاگرد بزرگش شيخ مفيد از او نقل كرده و رساله اى به عنوان نقض بر آراى او نوشته شده و شيخ طوسى هم اين مطالب را از او حكايت مىكند - ولى با اين وصف اين امر مانع نمىشود كه بگوييم شيخ مفيد در مسائل اجتهادى و ابحاث فقهى از ابن جنيد پيروى مىكرده است ، زيرا همهء مسائل ابن جنيد كه مبتنى بر قياس و رأى نبوده تا گفته شود چگونه شيخ مفيد از ابن جنيد تبعيت مىكرده است . زيرا بسيارى از بحثهاى

21