نواهى الهى در همهء وقايع به وسيلهء رسول الله ( ص ) و تفسير امامان معصوم بيان شده است . و اين جباران و زورمداران بوده‌اند كه نگذاشتند جامعهء اسلامى - بلكه انسانى - همهء ارزشهاى والاى الهى را دريابند . همين امر ، علت به وجود آمدن بعضى روايات متضاد و احيانا مبهم و غير واضح ، است .
در حقيقت ، رهبرى فاسد در جامعهء اسلامى ، اين تعقيد و غموض را در روايات ائمه عليهم السلام ، پديد آورد . تا آنجا كه براى درك صحيح آنها ، نياز به بررسى و زحمات طاقت فرساى چندين ساله - و بلكه قرنها - داشته باشيم .
5 . در اواخر مقدمه ادعا شده است كه : « مرحوم شيخ مفيد - قدس سره - كه از بزرگان فقهاى دوره سوم مراحل فقهى است مسائل فقه را درست از همان جايى كه ابن جنيد رضوان الله عليه - فقيه بزرگ مرحلهء دوم بدان رسيده بود ، به بررسى و تفكر و تعمق پرداخته است » .
مراد نويسندهء محترم در اينجا و در عبارت بعد از آن ، واضح به نظر نمىرسد .
اختلافات ابن جنيد با شيخ مفيد و شيخ طوسى ، به موارد معدودى خاتمه نمىيابد . از نظر اصولى ، ابن جنيد ، متهم به عمل به قياس است . به هر حال ، اين سخن نياز به توضيح بيشترى دارد .
هم چنين در آنجا چنين ادعا شده : « هنگامى كه مكتب شيعه از مدينهء منوره به كوفه منتقل شد ، تأثير فراوانى از محيط علمى حاكم بر كوفه پذيرفت ، زيرا آن زمان ، در كوفه انديشمندان بسيارى وجود داشتند . . » در حالى كه اگر مبدأ زمان انتقال فقه شيعه از مدينه به كوفه را ، دوران رهبرى امير المؤمنين ( ع ) بدانيم ، اين شهر در آن تاريخ ، به عنوان پايگاه علمى به حساب نمىآمد . بلكه همين هجرت حضرت ( ع ) ، سر آغاز پويايى جنبش علمى به شمار مىرود . و اگر مبدأ آن را ، زمان حضرت باقر و صادق ( ع ) بدانيم ، بايد توجه داشت كه قبل از آن ، مدينه پايگاه مكتب فقهى شيعى ، به شمار نمىرفت . در حقيقت ، در زمان اين دو بزرگوار ، حركت فقهى شيعيان كوفه ، خيزش و پويايى چشمگيرى يافت ، كه نمىتوان نام آن را « انتقال » نهاد .
اما انتقال مكتب فقهى شيعه به بغداد ، بدون شك ، نقطهء عطفى در تاريخ انديشه‌هاى فقهى به شمار مىرود . بغداد در آن تاريخ ، نه تنها پايتخت سياسى ، بلكه مركز برخورد انديشه‌هاى علمى ، فقهى ، ادبى ، كلامى و . . به شمار مىآمد .

17