اتفقت العامة على خلافهم فيه « تأليف كرد . [1] در اينجا تذكر چند نكته بجاست :
1 - شيخ مفيد در محله كرخ بغداد كه مركز شيعه بود زندگى مىكرده و مسجد معروف براثا كه در آنجا قرار دارد ، محل برگزارى مجالس درس او بوده است . [2] 2 - در تدريس از توانايى خاصى برخوردار بود و با بيانى رسا مسائل را از ديدگاه عالمان مذاهب اسلامى مورد بررسى قرار مىداد و تحولاتى را در فقه و كلام تطبيقى پديد آورد و تربيت يافتگان در مكتب وى نقش عمده اى در گسترش فقه و كلام تطبيقى داشته‌اند .
يكى از ويژگيهاى برجسته و مهم شيخ مفيد اين است كه او در آن عصر توانست جو فكرى بغداد را - كه در آن روز يكى از مهمترين مراكز حركتهاى فكرى و عقلى جهان اسلام محسوب مىشد - دگرگون سازد و مراكز فقهى و كلامى را از درخشندگى خاصى برخوردار نمايد و آنها را بر فضاى فكرى بغداد حاكميت بخشد و طالبان علم و دانش را شيفته و مجذوب خود نمايد . به گونه اى كه مدارس فقهى و كلامى ساير مذاهب را تا حدودى تحت پوشش مدرسه خود درآورد . از اين رو مولفان كتابهاى رجالى شيعه و سنى به عظمت و بزرگى از او ياد نموده و از خدمات علمى و فرهنگى وى قدر دانى كرده‌اند و زهد و تقواى او را خاص و عام ستوده‌اند .
3 - شيخ مفيد نخستين كسى است كه به شيوه تطبيقى مسائل فقه را مطرح و تدريس كرد و بعدها شاگردان او مانند سيد مرتضى و شيخ طوسى از او پيروى نموده‌اند . بهترين سند گوياى اين مدعا كتابهايى است كه آنان در اين زمينه تاليف نموده‌اند :
سيد مرتضى كتاب الانتصار و شيخ طوسى كتاب الخلاف .
4 - شيخ مفيد نخستين كسى است كه حوزه علمى منظمى را در بغداد بنيان نهاد و بعد از او ديگر عالمان در كميت و كيفيت آن تكامل بخشيدند .
جلسات بحث مفيد با عالمان مذاهب در عصر شيخ مفيد ، جامعهء اسلامى از درخشندگى ويژه اى برخوردار بود ، زيرا در آن

[1] الذريعه ، ج 2 ، ص 237 .
[2] ياد نامه شريف رضى ، ص 288 .

377