پاسخ به « نقد سيرى در ادوار فقه » « توضيحى انتقادى بر مقالهء سيرى در ادوار فقه » اين جانب به قلم يكى از فضلاى حوزهء علميه قم به چاپ رسيده بود . در اينجا لازم است براى رفع ابهامات آن مقدمه پاسخى به انتقادات داده شود ، اميد است به اختصار و فشردگى بتوانيم در مقام پاسخ برآييم .
1 - آن چه در بارهء معناى لغوى واژهء « فقه » بيان شد مىبايد از چند جهت مورد مناقشه قرار گيرد :
الف - ما همان معنايى را ذكر كرده‌ايم كه عرف عرب و اصوليين و مفسرين و نويسندگان و بيشتر لغت شناسان بدان توجه كرده‌اند و آن را ملاك و معيار بحثها و بررسيهاى خود قرار داده‌اند .
ب - ما معناى ديگر فقه را نفى نكرده تا ذكر آن معنى و توجه دادن به آن موجب انتقاد شود ، و به قول معروف ( اثبات شىء نفى ما عدا ) نمىكند .
ج - واژهء فقه در شمارى از آيات قرآن كريم به همان معناى معروف به كار رفته است ، به اين چند آيه توجه كنيد :
* ( « تُسَبِّحُ لَه السَّماواتُ السَّبْعُ وَالأَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ ، وَإِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِه وَلكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ » ) * اسراء / 44 * ( « . . قُلْ نارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرًّا لَوْ كانُوا يَفْقَهُونَ » ) * توبه / 81 * ( « وَطُبِعَ عَلى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لا يَفْقَهُونَ » ) * توبه / 87 .

19