گردد ديگر اعمال نيز مردود خواهد شد پس ترك آن در حالى كه عمّار داشته نيز روا نبوده است .
2 - در شرع دو « طهور » معين شده : نخست آب چنان كه در قرآن مجيد است * ( وَأَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً طَهُوراً ) * دوم خاك چنان كه در حديث نبوى است « و جعل لي الأرض مسجدا ترابها و طهورا » پس چون عمّار ( طهور ) نخست را واجد نبوده به حكم « . . و ان لم تجدوا ماء فتيمّموا . . » تكليف او در اين حال ( حال جنابت ) تيمم بوده است .
تا اينجا تمام مقدمات استنباط ، مرتب و به جا است از اينجا به استنباط از آن مقدمات ، شروع مىگردد بدين گونه كه استنباط حكم مجهول و تفريع آن بر اصول كليه ( دو مقدمهء ياد شده ) به عمل مىآيد : نماز بايد ترك نشود ، طهارت بايد تحصيل گردد ، براى رفع حدث جنابت كه تمام بدن از آن متأثر و به عوارضش آلوده گشته طهور اصلى و نخست كه آب است موجود نيست پس بايد طهور دوم كه بدل آنست تحصيل شود و به جاى آب به كار رود و چون آب اگر مىبود ، در اين حال بايد به تمام بدن مىرسيد پس خاك هم كه بدل و جانشين آب شده است بايد مانند ( مبدل منه ) به كار رود [1] و تمام بدن آلوده شود [2] .
پس عمّار با اين طرز تمهيد مقدمه و استدلال چنين تفقه و استنباط كرده كه بايد در ميان خاك غلت بزند و طبق استنباط خود عمل كرده است .

[1] - پس از چاپ اول اين جلد ، در اين موضوع مطلبى مربوط به مسألهء تيمم از جلد اول كتاب « المحلَّى » تأليف ابن حزم اندلسى در اين موضع بعنوان حاشيه نقل كرده بودم كه هنگام چاپ جلد دوم اين كتاب بعنوان استدراك در خاتمهء جلد دوم آورده شد . به آن جا مراجعه شود .
[2] - شيخ كلينى در فروع كافى به اسناد خود از حضرت صادق ( ع ) روايت كرده كه آن حضرت گفته است « ان عمار بن ياسر اصابته جنابة فتمعّك كما تتمعّك الدابة فقال له رسول اللَّه ( ص ) يا عمار : « تمعّكت كما تتمعّك الدّابة » ( التمعك ، التمرغ فى التراب - در خاك غلتيدن . )

53