1 - آسان بودن تفقّه در عهد صحابه هر كس اندك اطلاعى از تاريخ اسلام و از فقه داشته باشد ترديدى نخواهد داشت كه در عهد صحابه كار استنباط و تفقّه نسبت به عهود لا حقه بسيار آسانتر بوده است . پس نويسندهء تحوّلات فقه ، از اين كه بر اين مطلب به استدلال پردازد بى نياز مىباشد ليكن براى اين كه اين مطلب از آن چه هست واضحتر گردد به عوامل و عللى كه در كار سهولت تفقّه و استنباط در آن عهد دخالت داشته اشاره به عمل مىآيد .
علل و عواملى كه در تسهيل امر تفقّه در « عهد صحابه » تاثير داشته بسيار است از آن جمله چند امر در اينجا ياد مىگردد :
الف - كسانى كه در آن عهد از اهل فتوى بشمار مىرفته و به استنباط و افتاء مىپرداخته اشخاصى بوده‌اند كه به سعادت ادراك محضر شريف پيغمبر ( ص ) فائز شده و بر اثر ادراك اين سعادت و در نتيجه فوز به استفاده و تربيت يافتن مستقيم از آن حضرت استعدادى كاملتر و قويتر در طريق استنباط احكام براى آنان پيدا شده و از اين رو نه تفقّه بر ايشان ، همين بس ، آسانتر بوده بلكه شايد صحيحتر و به واقع نزديكتر هم بوده است .
ب - فتوى دهندگان آن عهد ، بر آيات قرآن مجيد و اسباب و شئون نزول آنها و هم بر سنن و صحّت و سقم و علل و وجوه منظور از صدور آنها ، و بالجمله بر همه يا بيشتر مناسبات و حدود مدارك حكم ، بطور كامل اطلاع مىداشته‌اند .
ج - شكوك و ترديدهايى كه در عهود بعد ، بر اثر بعد عهد ، به ميان آمده و حدوث فنون و علومى را از قبيل فنّ « رجال » و « درايه » و « اصول فقه » ايجاب و فرا گرفتن

499