إسم الكتاب : ادوار فقه ( فارسي ) ( عدد الصفحات : 589)

گفت : من به تو مىگفتم تو از من در اين كار نيرومندترى ! ليكن تو بر من چيره شدى و مرا مغلوب ساختى ! » صاحب فصول المهمّه پس از نقل اين قضيه چنين افاده كرده است : « اى كاش او در روز سقيفه با همهء مسلمين مشاوره مىكرد و چه خوب بود كه لا اقل اندكى كار را به تاخير مىافكند تا بنى هاشم از كفن و دفن پيغمبر ( ص ) فارغ مىشدند » .
چنان كه از اخبار و آثار كه برخى از آنها در پيش آورده شد [1] برمىآيد عمر در بارهء امور اسلامى ، بسيارى از اوقات به مشاوره مىپرداخته و نتيجهء آن را به موقع اجراء مىگذاشته است .
ابن ابى الحديد در شرح خود بر نهج البلاغه چنين آورده است : « و كان عمر كثير المشاورة كان يشاور فى امور المسلمين حتّى المرأة » عمر حتّى با زنان هم در كارهاى مسلمانان مشاوره مىكرد بلكه با كودكان و جوانان نيز .
باز ابن ابى الحديد از يوسف بن يعقوب ما جشون نقل كرده كه او اين مضمون را گفته است : « ابن شهاب به من و برادر و پسر عمّم كه هر سه كودك و نورس بوديم گفت :
خود را به واسطهء حداثت سن حقير نشمريد چه عمر هر گاه با امرى معضل و كارى دشوار مواجه مىشد كودكان و نورسان را مىخواست و با ايشان به مشاوره مىپرداخت و راههايى كه به انديشهء ايشان مىآمد و خردهاشان آنها را مىنماياند طلب مىكرد » .
از كلماتى كه انشاء آن به عمر منسوب گشته و مهمّ بودن استشاره را در نظر وى به خوبى مىرساند اين جمله است كه ابن ابى الحديد آورده : « الرّجال ثلاثة : الكامل و دون الكامل و لا شيء . فالكامل ذو الرّأي يستشير النّاس فياخذ من آراء الرّجال إلى رأيه و دون الكامل ذو الرّأي يستبدّ به و لا يستشير . و لا شيء من لا راى له و لا يستشير »

[1] از قبيل اين خبر منقول از حسن بصرى كه « جمع عمر اصحاب النبي ( ص ) يستشيرهم و فيهم عليّ ( ع ) فقال : أنت اعلمهم و افضلهم »

444