آورده است : « و اظهر ما روى فى ذلك خبر أمّهات الاولاد و قد بيّنّا فى ما سلف من الكتاب ما فيه و قلنا انّ مذهبه ( ع ) فى بيعهنّ كان واحدا غير مختلف و ان كان قد وافق عمر فى بعض الاحوال لضرب من الرّأي . . » [1] براى اثبات صحت اين ادعا كه در عهد صحابه و مخصوص زمان خليفهء دوم در مقام استنباط فى الجمله « رأى » مورد استناد واقع شده مواردى بسيار هست كه استقصاء همهء آنها ضرورت ندارد و به آن چه در اينجا استشهاد شد اكتفا مىشود [2] ليكن پيش از نقل

[1] استاد سيد مرتضى ( شيخ مفيد ) باز از كتاب « الفتيا » تاليف جاحظ نقل كرده كه او از گفتهء استاد خود ، شيخ و پيشواى معتزله ( نظَّام ) چنين آورده : « و قد اختلف قول علىّ بن ابى طالب فى امّهات الاولاد . فقال بشيء ثم رجع عنه و حكى عن عبيدة السّلماني انه قال : سألت عليّا ( ع ) عن بيع امّهات الاولاد فقال : كان رايى و راى عمر ان لا يبعن و انا الآن ارى ان يبعن . فقلت : رأيك مع راى عمر احبّ إلينا من رأيك وحدك » آنگاه شيخ مفيد در ذيل اين قسمت چنين افاده كرده است : « ناقلان آثار و فقيهان ، بر بطلان اين خبر اتفاق كرده‌اند و اگر كسى هم آن را تصحيح كرده به اين حكايت از عبيده اطمينان نكرده و او را در قسمت اخير از كلامش كه براى خودنمايى و خودستايى آورده صادق نشمرده چه على ( ع ) در نفوس مهاجران و انصار از آن بالاتر بوده كه بر حكمى از احكام او اعتراضى بكنند تا چه رسد به اين كه اعتراض كننده شخصى كم سن و گم نام مانند عبيده باشد و به هر حال بر فرض اين كه عبيده راست گفته باشد باز هم نسبت به عصمت كه مورد ادعاء مىباشد اخلالى نخواهد داشت چه راى آن حضرت در زمان عمر اين بوده كه با وى مخالفت نكند تا فسادى به ميان نيايد و ميان مسلمين ، تفرق بهم نرسد ليكن در زمان خلافت خودش عقيدهء خود را اظهار داشته زيرا براى عدم اظهار عقيدهء او در اين زمان ، موجبى نبوده است »
[2] حتى رواياتى چند از طرق اهل تسنن نيز از پيغمبر در بارهء نكوهش و نهى از عمل برأى وارد شده است : از جمله بنقل محمد طاهر شيرازى در كتاب « اربعين » خطيب در تاريخ خود و ديلمى در « فردوس الاخبار » از عوف بن مالك از پيغمبر ( ص ) روايت كرده‌اند كه « تفرّق أمّتي على بضع و سبعين فرقة اعظمها فتنة على أمّتي قوم يقيسون الامور برأيهم يحرّمون الحلال و يحلَّلون الحرام » اين روايت را ابن حزم در المحلَّى با اندك تغييرى لفظى از عوف بن مالك نقل كرده است و هم شيرازى از فردوس الاخبار از ابو هريره نقل كرده كه پيغمبر ( ص ) گفته است : « تعمل هذا الامّة برهة بكتاب اللَّه و برهة بسنّة نبيّه ثم تعمل بالرّأى فاذا عملوا به فقد ضلَّوا و اضلَّوا » و باز همو از همان كتاب فردوس روايتى از على ( ع ) از پيغمبر ( ص ) نقل كرده بدين عبارت : « يا عليّ إيّاك و الرّأي » تا آخر خبر كه پيش از اين نقل شد .

436