3 - آن چه راجع بود به اهل شهرها و اقليمها مانند حدود و سياسات .
« و اين علم را ( مرادش نواميس الهى است ) فقه خوانند . . » آنگاه پس از اين كه گفته است علم فقه به نظر تفصيل از اقسام حكمت خارج مىباشد گفته است :
« . . از روى اجمال داخل مسائل حكمت علمى باشد » .
2 - مورد بحث ( موضوع ) از آن چه ، در زمينهء تعريف تاريخ ادوار فقه ، دانسته شد موضوع آن تا حدى معلوم مىگردد چه : موضوع هر علم چيزى است كه از عوارض ذاتى آن چيز در آن علم گفتگو و بحث مىشود و در اين فن بحث مىشود از عوارض احكام دينى يا فقه اسلامى ( شئون صدورى از قبيل زمان و مكان و تقدم و تأخر و وحدت و تكرار و اجمال و تفصيل و ترتيب و تبويب و تدوين و بالتبع حالات تدوين كنندگان و ترتيب دهندگان و شئون استنباطى و بالتبع چگونگى حال اشخاصى كه استنباط به وسيلهء آنها وجود يافته و غير اين امور از لواحق و شئون و عوارضى كه در طى مباحث اين فن دانسته خواهد شد ) پس موضوع اين فن ، احكام فرعى اسلام است از حيث ادوار و تطورات و علل و موجبات اين تحولات و اطوار .
3 - فائدهء اين فن ( غرض ) علم به چگونگى ادوار فقه را فوائدى زياد مىباشد ، كه در طى مباحث آن

41