و گفت : اين ماه دخول به بدل آن ماه منع است و هر دو حرام بود . قولى ديگر آنست كه در معنى آيه كه قتال الشهر الحرام بالشهر الحرام يعنى اين قتال كه شما را گمان است با ايشان بايد كردن بعوض آن قتال است كه ايشان با شما كنند اگر ايشان حلال مىدارند و روا مىدارند كه در ماه حرام با شما قتال كنند شما نيز روا داريد كه الشّر بالشر و البادى اظلم و الحديد بالحديد يفلح . و * ( الْحُرُماتُ ) * جمع « حرمة » باشد كظلمة و ظلمات و حجره و حجرات . و براى آن به جمع گفت كه سه حرمت است : و اقل جمع ، بر مذهب درست سه بود ، يكى حرمت ماه و يكى حرمت حرم و يكى حرمت احرام . . » فاضل مقداد پس از اين كه همهء آن چه را ابو الفتوح آورده ، و بحسب ظاهر ، از او ، يا از كتاب « التبيان » ، ( كه در غالب موارد ، بحسب ظاهر ، ابو الفتوح از آن گرفته و عبارات آن را به پارسى برگردانده ) گرفته و بطور ملخص آورده شش حكم فقهى زير را كه از آيهء اخير استنباط مىشود ياد كرده است .
1 - جواز قتال در ماه حرام با كسى كه حرمت آن را نگاه نمىدارد و به قتال آغاز مىكند خواه از معتقدان حرمت آن باشد يا نه .
ب - جواز مقاتله با محاربان معتدى به نظير فعل ايشان ، * ( وَالْحُرُماتُ قِصاصٌ ) * ج - جواز قتال با دشمنى كه هجوم آورده به طورى كه حوزه و بيضهء اسلام به مخاطره افتد و اين قتال واجب مىباشد .
د - جواز قتال با دشمنى كه جان انسان از حمله و هجوم او در خطر باشد قوله تعالى * ( فَمَنِ اعْتَدى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا . . ) * ه - جواز تقاص از مال غاصب و ظالم به اندازهء مال مغصوب گر چه به حكم حاكم نباشد . .

200