نقل شده است كه يكى از اصحاب ، شب ماه رمضان بىتاب شده و با زن خود نزديكى كرده و ، چون بعد پشيمان شده ، فردا قضيه را مورد پرسش قرار داده پس پيغمبر ( ص ) به او فرموده خطا كردى برخى ديگر از اصحاب و جوانان اسلامى نيز ابتلاء و خطاء خود را ياد كرده و گفته‌اند : حياء مىكرديم كه بپرسيم ، و هم نقل شده بلكه در روايتى از حضرت صادق ( ع ) نيز آمده است ، كه مطعم بن جبير ، كه پير مردى ضعيف بوده ، روزه مىداشته هنگام افطار تا زنش طعامى براى او آماده ساخته طولى كشيده و او را خواب در ربوده چون بيدار شده بزن خود گفته است : خوردن غذا در امشب بر من حرام گرديد . پس بى آن كه غذا بخورد خوابيده و فردا براى حفر خندق حضور يافته و در اثناء كارزار از گرسنگى بيهوش شده است [1] .
بروايتى ديگر قيس بن صرمه به اين وضع دچار گشته و فردا با حال روزه در زمين خود كار مىكرده و به سختى افتاده است و خبر به پيغمبر ( ص ) رسيده است .
بروايت مجلسى از تفسير على بن ابراهيم از حضرت صادق ( ع ) اين مضمون وارد است « نكاح و اكل در ماه رمضان بعد از خواب در شب حرام بود يعنى هر كس

[1] - در بحار است « و الخندق و بنى قريظة فى شوال سنة اربع » و هم در آن كتاب در ذيل غزوهء خندق آورده شده است « و ذلك يوم السبت فى شوال سنة خمس من الهجرة » يعقوبى گفته است « ثم كانت وقعة الخندق و هو يوم الاحزاب فى السنة السادسة بعد مقدم رسول اللَّه بخمسة و خمسين شهرا » جملهء اول اين عبارت بر اين كه جنك خندق در سال ششم بوده صراحت دارد ليكن جملهء دوم آن چنان مىرساند كه آن واقعه در ميان سال پنجم رخ داده است . بهر حال خواه جنك خندق در سال چهارم يا پنجم يا ششم باشد از حكايت يا روايت فوق چنان برمىآيد كه آيه در زمان جنگ خندق نزول يافته و اين به نظر دور مىنمايد چه در اين آيه حكم زمان روزه از لحاظ ابتداء و انتهاء آورده شده و بسيار بعيد است كه تا سال چهارم ( تا چه رسد به سال ششم ) روزه واجب باشد ليكن مدت آن معين نشده باشد . بلكه چنان حدس زده مىشود كه در همان سال صدور حكم روزه ، وقت آن و حكم نهايى اكل و شرب و حتى تكليف قطعى نزديك شدن بزن در آن ماه ، معين شده باشد . و اللَّه العالم .

183