« و آن كه فدا كند و قضاء نبود بر او سه ديگرند : مردى پير و زنى پير و آن را كه علت عطاش [ بود ] و اميد بهى نبود در او ، اينان فدا كنند و قضاء نيست بر اينان براى اين كه منع اينان زائل نخواهد شدن ، پير جوان نشود و اين علت چون مأيوس شود به نشود .
« اكنون بر اين قاعدهء ما معنى آيه مستقيم شود و در او دو وجه گفتند .
« يكى آن كه تقدير « كان » كردند و گفتند : تقدير اينست كه « كانوا يطيقونه » طاقت داشتند اكنون از آن ، اندكى مطيق باشد . و عرب حذف « كان » كردند چنان كه حق تعالى گفت * ( وَاتَّبَعُوا ما تَتْلُوا الشَّياطِينُ ) * و معنى آنست كه ما كانت تتلوا الشياطين .
در وجهى ديگر آنست كه « لا » تقدير كردند « و على الذين لا يطيقونه » و « لا » نيز بسيار حذف كنند كما قال الله تعالى * ( تَا لله تَفْتَؤُا تَذْكُرُ يُوسُفَ ) * اى « لا تفتؤ » و شاعر گويد . . » دوم - آيهء 181 از سورهء البقره * ( شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيه الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَبَيِّناتٍ مِنَ الْهُدى وَالْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْه وَمَنْ كانَ مَرِيضاً أَوْ عَلى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ الله بِكُمُ الْيُسْرَ وَلا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا الله عَلى ما هَداكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ) * .
تذكر :
در اين آيه دو مطلب است كه در اين موضع بايد ياد گردد :
اول - با آن كه بطور قطع قرآن مجيد در ظرف بيست و سه سال ، بحسب اوضاع و احوالى خاص ، نزول يافته ( چنان كه وارد شده « نزّل القرآن منجّما » ( يا - نجوما ) و شايد چنان كه گفته شده آيهء شريفه * ( فَلا أُقْسِمُ بِمَواقِعِ النُّجُومِ ) * به همان نجمهاى نزولى قرآن اشاره شده باشد ) پس معنى اين آيه كه قرآن در ماه رمضان نزول

179