< فهرس الموضوعات > نظريه مورد قبول < / فهرس الموضوعات > < فهرس الموضوعات > توضيح نظريه < / فهرس الموضوعات > < فهرس الموضوعات > 1 - علم طريقى وموضوعى < / فهرس الموضوعات > خود ادعايى است بدون دليل خصوصا اين كه بعضى از ادله قانونى ممكن است با قطع نظر از تنازع و خصومت ، موجب اطمينان باشد ولى با توجه به ادعاى مقابل و فرض خصومت ، موجب اطمينان نباشد . مثلا قاعده " يد " و " تصرف " را كه دانشمند محترم مىگويد : " بر اساس غلبه موجب اطمينان مىباشد " ممكن است با صرف نظر از خصومت و تنازع موجب اطمينان باشد ولى با توجه به فرض خصومت ، ممكن است صفت اطمينان بخش بودن خود را از دست بدهد .
اما با دقت و توجه بيشترى روشن مىشود كه بين نظريه اول و دوم هيچ گونه تضاد و تنافى وجود ندارد و مىتوان گفت كه قاضى در راه به دست آوردن مجهول قضايى مىتواند به هر وسيله اى كه ممكن است براى او ايجاد علم كند متوسل شود . و اگر تحصيل علم براى وى ميسر نشد آنگاه موظف به استفاده از ادله قانونى خواهد شد ، خواه آن كه ادله قانونى ، وى را به واقع و حقيقت به طور جزم و يقين برساند و يا آن كه تنها مفيد ظن و گمان باشد اما در هر حال اعتبار ادله قانونى منحصرا در مواردى است كه قاضى علم به خلاف آن نداشته باشد و گرنه آن ادله ارزش و اعتبار خود را از دست خواهد داد . براى توضيح اين نظريه لازم است امورى را متذكر شويم :
1 - در علم اصول ، علم را به " طريقى " و " موضوعى " تقسيم كرده اند و گفته اند كه : علم طريقى عبارت است از علمى كه هيچ گونه دخالتى در ثبوت اصل حكم ندارد بلكه تنها كاشف آن حكم و طريقى براى رسيدن به آن مىباشد وعلم موضوعى عبارت است از علمى كه در ثبوت حكم شرعى نقش داشته باشد ، مثلا گاه مىگويد اگر به بازگشت مسافر علم پيدا كرديد يكصد تومان صدقه بدهيد ، در اين مورد وجوب تصدق متوقف بر علم به بازگشت مسافر مىباشد وعلم در اين جا

28