بالجمله ، نتيجهء مطلوبه از عبادات تحصيل معارف و تمكين توحيد و ديگر معارف است در قلب . و اين مقصد حاصل نشود مگر آنكه حظوظ قلبيّهء عبادات را سالك استيفاء كند ، و از صورت و قالب به حقيقت و لبّ عبور نمايد ، و واقف نشود در دنيا و قشر كه وقوف در اين امور خار راه سلوك انسانيّت است . و كسانى كه دعوت به صورت محض مىكنند و مردم را از آداب باطنيّه باز مىدارند و گويند شريعت را جز اين صورت و قشر معنى و حقيقتى نيست ، شياطين طريق إلى اللَّه و خارهاى راه انسانيّتند ، و از شرّ آنها بايد به خداى تعالى پناه برد كه نور فطرت اللَّه را كه نور معرفت و توحيد و ولايت و ديگر معارف است در انسان منطفى مىكنند و حجابهاى تقليد و جهالت و عادت و اوهام را به روى آن مىكشند ، و بندگان خداى تعالى را از عكوف به درگاه او و وصول به جمال جميل او باز مىدارند و سدّ طريق معارف مىنمايند ، و قلوب صافى بى آلايش بندگان خدا را كه حق تعالى با دست جمال و جلال خود تخم معرفت در خميرهء آنها پنهان فرموده و انبياء عظام و كتب آسمانى را فرستاده براى تربيت و تنميهء آن ، به دنيا و زخارف آن و جهات مادّى و جسمانى و عوارض آن متوجه مىكنند و از روحانيّات و سعادات عقليه منصرف مىكنند ، و حصر عوالم غيب و جنّتهاى موعوده را مىنمايند به همان مأكولات حيوانيّه و مشروبات و منكوحات و ديگر از مشتهيات حيوانى .
اينها گمان كنند كه حق تعالى اين همه بسط بساط رحمت فرموده و با اين همه تشريفات كتابها نازل فرموده و ملائكة اللَّه معظم فرو فرستاده و انبياء عظام مأمور فرموده براى اداره كردن بطن و فرج ، غايت معارفشان اين است كه بطن و فرج را در دنيا حفظ كن تا به شهوات آن در آخرت برسى . آن قدرى كه اهميت به جماع پانصد ساله مىدهند به توحيد و نبوّات نمىدهند ، و تمام معارف را مقدّمهء تعمير بطن و فرج مىدانند . و اگر حكيمى الهى يا عارفى ربّانى به روى بندگان خدا بخواهد درى از رحمت باز كند و ورقى از حكمت الهى بخواند ، از هيچ نسبت و بدگويى و فحش و تكفيرى به او خوددارى نمىكنند . اينها به طورى منغمر در دنيا شدند و به شهوات بطن و فرج اهميت

154