چنانچه يكى از آداب آن « توكَّل » است ، كه آن نيز از شعب ايمان و انوار حقيقى لطيفهء ايمانيّه است . و آن واگذار نمودن امور است به حق ، كه از ايمان قلب به توحيد فعلى حاصل شود . و تفصيل آن از نطاق اين اوراق خارج است .
و چون بندهء سالك غير حق تعالى مفزع و پناهى نديد و تصرّف در امور را منحصر به ذات مقدّسش دانست ، حالت انقطاع و الجاء و توكَّل در قلب پيدا شود و استعاذهء او حقيقت پيدا كند . و چون از روى حقيقت به حصن حصين ربوبيت و الوهيت پناه برد ، ناچار او را پناه دهد با فضل واسع و رحمت كريمانه - انّه ذو فضل عظيم .
تتميم و نتيجه از مطالب فصل سابق معلوم شد كه حقيقت « استعاذه » عبارت است از حالت و كيفيّت نفسانيّه اى كه از علم كامل برهانى به مقام توحيد فعلى حق و ايمان به اين مقام حاصل شود ، يعنى ، پس از آن كه به طريق عقل منوّر با برهان متين حكمى و شواهد نقليّه مستفاده از نصوص قرآنيّه و اشارات و بدايع كتاب الهى و احاديث شريفه فهميد كه سلطنت ايجاديّه و استقلال در تأثير ، بلكه اصل تأثير ، منحصر است به ذات مقدس الهى و ديگر موجودات را شركت در آن نيست - چنانچه در محل خود مقرر است - بايد دل را از آن آگاه كند و با قلم عقل به لوح قلب حقيقت لا اله الا اللَّه و لا مؤثّر في الوجود الا اللَّه را بنويسد . و چون قلب به اين لطيفهء ايمانيّه و حقيقت برهانيّه ايمان آورد ، در آن حالت انقطاع و التجائى حاصل شود ، و چون شيطان را قاطع طريق انسانيّت و دشمن قوى خود يافت ، حالت اضطرارى حاصل شود كه اين حالت قلبى حقيقت استعاذه است . و چون زبان ترجمان قلب است ، آن حالت قلبيّه را با كمال اضطرار و احتياج به زبان آورد و اعوذ باللَّه من الشّيطان الرّجيم را از روى حقيقت گويد . و اگر در قلب از اين حقايق اثرى نباشد و شيطان متصرّف قلب و ساير مملكت وجوديّه او باشد ، استعاذه نيز از روى تصرّف و تدبير شيطان

227