اين مقام ، استعاذهء روح ، و استعاذهء سرّ ، و ديگر مراتب استعاذه است ، كه با اين اوراق تناسب ندارد ، و اين قدر نيز از طغيان قلم عبد يا اجراى قلم مولا جلّ و علا صورت ترقيم گرفت . و إليه المفزع .
يكى ديگر از آداب و شرائط استعاذه آن است كه در آيهء شريفه - كه در اول فصل مذكور شد - اشاره به آن فرموده ، و آن « ايمان » است . و آن غير از علم است ، و لو به برهان حكمى حاصل شود ( پاى استدلاليان چوبين بود ) . [1] و ايمان حظَّ قلب است كه با شدّت تذكَّر و تفكَّر و انس و خلوت با حق حاصل شود . شيطان با آن كه علم به مبدأ و معاد - به نص قرآن - داشته ، در زمرهء كفار محسوب شده . اگر ايمان عبارت از همين علم برهانى بود ، بايد كسانى كه اين علم را دارند از تصرف شيطان دور باشند و نور هدايت قرآن در آنها تابان باشد ، با اينكه اين آثار را مىبينيم حاصل نشود با ايمان برهانى .
پس اگر بخواهيم از تصرف شيطان خارج شويم و در تحت پناه حق تعالى واقع شويم ، بايد با شدّت ارتياض قلبى و دوام توجّه يا كثرت آن و شدّت مراوده و خلوت ، حقايق ايمانيّه را به قلب رسانده تا قلب الهى شود ، و چون قلب الهى شد ، از تصرّف شيطان تهى گردد ، چنانچه خداى تعالى فرمايد : الله وَلِىُّ الَّذينَ آمَنوا يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُلُماتِ الىَ النّوُر 2 : 257 . [2] پس مؤمنين را ، كه حق تعالى متصرّف و متولَّى ظاهر و باطن و سرّ و علن است ، از تصرّفات شيطان خالص و در سلطنت رحمن داخلند ، و از همهء مراتب ظلمات به نور مطلق آنها را خارج كند : از ظلمت معصيت و طغيان ، و ظلمت كدورات اخلاق رذيله ، و ظلمت جهل و كفر و شرك و خودبينى و خود خواهى و خود پسندى ، به نور طاعت و عبادت و انوار اخلاق فاضله ، و نور علم و كمال ايمان و توحيد و خدا بينى و خدا خواهى و خدا دوستى منتقل شود .

[1] - « پاى استدلاليان چوبين بود - پاى چوبين سخت بى تمكين بود » . - مولوى .
[2] - پاورقى 158 . .

226