راه وصول به سعادت اطاعت ربّ العزّة است ، و در بين اطاعات و عبادات هيچ يك به مرتبهء اين نماز كه معجونى است جامع الهى كه متكفّل سعادت بشر است و قبولى آن موجب قبولى جميع اعمال است نمىباشد ، پس بايد در طلب آن جدّيّت تامّ نماييد و از كوشش مضايقه نكنيد و در راه آن تحمّل مشاقّ نماييد ، با آنكه مشقّت هم ندارد بلكه اگر چندى مواظبت كنيد و انس قلبى حاصل شود ، در همين عالم از مناجات با حق لذّتها مىبريد كه با هيچ يك از لذّات اين عالم طرف نسبت نيست ، چنانچه از مطالعهء احوال اهل مناجات با حق اين مطلب روشن شود .
بالجمله ، خلاصهء مذاكرهء ما در اين فصل آن است كه پس از آن كه عظمت و جمال و جلال حق را انسان به برهان يا بيان انبياء عليهم السلام فهميد ، قلب را متذكَّر آن بايد نمود ، و كم كم با تذكَّر و توجّه قلبى و مداومت به ذكر عظمت و جلال حقّ خشوع را در قلب وارد بايد نمود تا نتيجهء مطلوبه حاصل آيد . و در هر حال سالك نبايد قناعت كند به آن مقامى كه دارد ، كه هر مقام براى امثال ماها حاصل شود در بازار اهل معرفت به پشيزى نيرزد و در سوق اصحاب قلوب با خردلى مقابله نكند . سالك بايد در جميع حالات متذكَّر نقص و معايب خود باشد شايد راهى به سعادت از اين طريق باز شود .
و الحمد للَّه .
فصل چهارم و از آداب مهمّهء قلبيّهء عبادات ، خصوصا عبادات ذكريّه ، طمأنينه است .
و آن غير از طمأنينه ايست كه فقهاء رضوان اللَّه عليهم در خصوص نماز اعتبار كرده‌اند . و آن عبارت است از آن كه شخص سالك عبادت را از روى سكونت قلب و اطمينان خاطر بجا آورد ، زيرا كه اگر عبادت را با حال اضطراب قلب و تزلزل بجا آورد ، قلب از آن عبادت منفعل نشود و آثارى از

16